Polski głos w sprawie finansowania badań w UE

Więcej pieniędzy dla małych i średnich przedsiębiorstw, rozbudowa infrastruktury, długoterminowe planowanie i wspieranie "dyfuzji innowacji" - to propozycje polskich ekspertów, dotyczące przyszłych unijnych programów finansowania badań i innowacji.

Modyfikacje programów wspierających innowacje KE chce przygotować w oparciu o głosy zainteresowanych środowisk z państw członkowskich. W tym celu wydano "Zieloną księgę", dokument zawierający 27 pytań dotyczących praktycznych sposobów wspierania badań i nowatorskich rozwiązań w gospodarce.

Piątek to ostatni dzień zgłaszania odpowiedzi. Kluczowymi wyzwaniami są, według KE, stan zdrowia Europejczyków, starzenie się społeczeństw, zmiany klimatu, bezpieczeństwo żywności i kurczące się zasoby naturalne. Dlatego w kolejnej perspektywie finansowej, zdaniem szefów Unii należałoby więcej środków przeznaczyć na badania, zmierzające do rozwiązania tych problemów.

"Według nas KE słusznie kładzie nacisk na wielkie wyzwania. Ale zachodzi obawa, czy np. wyzwania energetyczne, które tam są wszędzie na czele będą obejmować również energetykę węglową. Jak się czyta ten dokument, to odnosi się wrażenie, że chodzi wyłącznie o odnawialne źródła. Tymczasem z Polskiej perspektywy energetyka węglowa jest również bardzo wielkim wyzwaniem, żeby oczywiście ona była czystsza niż jest, ale żeby ona była, bo my jesteśmy na nią skazani" - podkreślił w rozmowie z PAP prezes Polskiej Akademii Nauk, prof. Michał Kleiber.

Dodał, że w następnej perspektywie finansowej system ubiegania się o środki powinien zostać ujednolicony i uproszczony, bo barierą w ich zdobywaniu są przeważnie procedury biurokratyczne. Konieczna też, jego zdaniem, jest lepsza koordynacja programów ramowych z innymi instrumentami wspierania badań, w tym z krajowymi systemami finansowania nauki. "Tutaj otwartym tematem, zresztą bardzo ciekawym, jest propozycja, aby 10 proc. budżetów narodowych w poszczególnych krajach otworzyć na konkurencję w całej Unii Europejskiej. 10 proc. może się wydawać niewielką kwotą, ale 10 proc. budżetów na badania we wszystkich krajach to by było trzy razy tyle, co jest dzisiaj w programie ramowym. Przy czym ze względu na polski interes ja bym był zdania, że gdyby to się stało, to powinno to być obwarowane takim warunkiem, że te pieniądze mogą być udostępniane osobom spoza danego kraju pod warunkiem, że w projekcie biorą udział również partnerzy z danego kraju. Chodzi o to, żeby do ciekawych projektów wciągać też polskie zespoły" - dodał prezes PAN.

Prof. Kleiber powiedział ponadto, że liczy iż w następnej perspektywie finansowej w Polsce powstanie jakaś infrastruktura badawcza o znaczeniu międzynarodowym, których kilka istnieje lub ma powstać w UE. "Tak się jakoś składa, że żadna z nich nie jest budowana w tzw. nowych krajach członkowskich. Nam się wydaje, że można by już któremuś z tych krajów zaufać i taką wielką infrastrukturę np. fizyczną lub medyczną uruchomić" - powiedział.

Za jedno z kluczowych kwestii zawartych w księdze uznał też pytanie o sposób oceny efektywności wydawania pieniędzy. "Jest bardzo wiele akcji prowadzonych od lat w UE, które nie zakończyły się żadnym spektakularnym sukcesem, a są kontynuowane. Mnie się wydaje, że bez rzetelnego systemu ewaluacji wyników bardzo trudno będzie kontynuować dotychczasową działalność. To nie jest proste, ale można to robić" - podkreślił prof. Kleiber.

Z punktu widzenia przedsiębiorstw w Polsce i innych krajach naszego regionu, zdaniem dr hab. Stanisława Kubielasa z Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, wsparcie powinno obejmować nie tylko zupełnie oryginalne technologie, ale też tzw. dyfuzję innowacji. "W krajach Europy Środkowej będzie pewien problem z funduszami strukturalnymi, które zostaną obcięte. Wobec tego te fundusze, które pozostaną, powinny być, moim zdaniem wykorzystane na wspierania wykorzystania istniejących już na innych rynkach nowych produktów i technologii" - mówi PAP Kubielas.

Dodaje, że nawet wykorzystanie cudzych innowacji często nastręcza problemów. "Dyfuzja zawsze zachodzi, tylko nie zawsze odpowiednio intensywnie. Tutaj barierą jest to, że często przedsiębiorstwa, które mogą potencjalnie wdrożyć te nowe technologie nie mają np. nikogo kto się zna wystarczająco dobrze na tym co się dzieje na świecie w danej branży. W krajach rozwiniętych dofinansowywano zatrudnianie osób z doktoratami czy po prostu ekspertów od danej technologii, stymulując w ten sposób absorpcję innowacji" - podkreśla.

Polscy eksperci zwracają uwagę, że innych strategii wspierania innowacji potrzebują kraje wysoko rozwinięte a innych te, które chcą do nich dołączyć, wśród nich Polska. My musimy przede wszystkim nadrobić zapóźnienia inwestycyjne. "Dopóki nie będzie większych inwestycji w infrastrukturę, problemy będą bardzo duże. Chodzi nie tylko o te inwestycje twarde, ale chociażby szerokopasmowy internet" - podkreśla w rozmowie z PAP dr  Elżbieta Soszyńska z Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Dodaje, że w Polsce nie ma tradycji współpracy przedsiębiorstw z uczelniami i instytucjami naukowymi, więc kluczowe jest stosowanie zachęt, takich jak ulgi podatkowe, które mogłyby skłonić firmy do podejmowania ryzyka inwestowania w badania. "Trzeba pamiętać, że z badania mogą ostatecznie nie zaowocować zyskami, a jeśli już, to na pewno nie jutro. Firmom natomiast zależy na zyskach już" - mówi.

Wszyscy eksperci podkreślają konieczność ograniczenia barier biurokratycznych. Na skomplikowanych procedurach korzystają tylko firmy, specjalizujące się w wypełnianiu i składaniu wniosków o fundusze. Jak mówi PAP dr  Elżbieta  Szymańska z Wydziału Zarządzania Politechniki Białostockiej, to nie w porządku. "Taki wniosek przedsiębiorca powinien być w stanie wypełnić sam i sam umieć się z tych pieniędzy rozliczyć" - podkreśliła.