10 rzeczy, których nie wiedziałeś o jezuitach

Fidel Castro, Denzel Washington, Alfred Hitchcock, kratery na księżycu, gin z tonikiem. Co łączy te wszystkie osoby i rzeczy? Jezuici. Poznaj 10 zaskakujących faktów o tym zakonie.

1. Jezuici wynaleźli zapadnię. Bez jezuitów, którzy tworzyli i reżyserowali sztuki w szkołach w XVI i XVII wieku, współczesny teatr byłby zupełnie inny. Dla przykładu, w sztuce Czarnoksiężnik z Krainy Oz Zła Czarownica z Zachodu nie mogłaby tak łatwo zniknąć. Ponadto jezuici wynaleźli i udoskonalili cienki i półprzezroczysty ekran wykorzystywany w dzisiejszym teatrze.

2. Jezuici odkryli chininę (nazwaną w XVII wieku "jezuicką korą"), którą nadal stosuje się w lekarstwach na malarię, a także - co nieprzypadkowe - w toniku. Gdyby nie jezuici, nie mógłbyś smakować ginu z tonikiem. (Bez nich Zachód nie poznałby tak wcześnie żeń-zenia ani kwiatu kamelii.)

3. Ich słowniki i leksykony ojczystych języków Ameryki Północnej były pierwszymi pomocami, z jakich korzystali Europejczycy, chcąc zrozumieć pradawne języki. Zawarte w tych pracach jedne z najwcześniejszych dostępnych dzisiaj transkrypcji tych języków nadal służą uczonym. "Jeśli chodzi o ich wartość merytoryczną, pozostają niezrównane", zauważył amerykański historyk Francis Parkman, opisując listy i relacje, jakie jezuiccy badacze przesyłali do Europy.

4. Jezuici zlokalizowali źródło Nilu Błękitnego, a także sporządzili mapy dużych odcinków Amazonki i Missisipi.

5. W swoich szkołach średnich, kolegiach i na uniwersytetach kształcili m.in. Kartezjusza, Woltera, Moliera, Arthura Conan Doyle’a, Jamesa Joyce’a, Fidela Castro i Alfreda Hitchcocka - nie wspominając o Bingu Crosbym, Billu Clintonie i Denzelu Washingtonie.

6. Założyli brazylijskie miasto São Paulo. W sposób szczególny przyczynił się do tego bł. Józef Anchieta (1534-1597) w czasie swojej misyjnej pracy.

7. Byli wielkimi orędownikami barokowego stylu w architekturze, hołdując mu w kościołach całej Europy na początku wieku XVII. Kościół Najświętszego Imienia Jezus w Rzymie, który jest macierzystym kościołem jezuitów, często zwanym po prostu "Jezusem", szczyci się - jak to określa wielu historyków - pierwszą w pełni barokową fasadą. Również w Rzymie znajduje się kościół św. Ignacego. Można w nim podziwiać iluzjonistyczne sklepienie, którego złudzeniu ulega wielu odwiedzających, a którego twórcą jest jezuicki brat Andrea Pozzo.

8. Trzydzieści pięć kraterów na Księżycu nosi imiona jezuickich naukowców. Athanasius Kircher, żyjący w XVII wieku jezuicki naukowiec, nazywany "mistrzem stu sztuk" oraz "człowiekiem wszechwiedzy", był geologiem, biologiem, lingwistą, de szyfrantem oraz wynalazcą megafonu.

9. Jezuici stali się inspiracją dla wyprodukowanego w 1954 roku filmu Na nabrzeżu, według scenariusza opartego na życiu Johna Corridana (1911-1984), który poświęcił się, jak na ówczesne czasy pionierskiej, pracy na rzecz stosunków pomiędzy pracodawcami i robotnikami. Ten ochrzczony mianem "kapłana z nabrzeży" jezuita współpracował ze związkami zawodowymi w nowojorskich dokach w latach 40. i 50. XX wieku. W filmie jego rolę zagrał Karl Malden. Kolejnymi filmami opartymi na autentycznych wydarzeniach związanych z historycznymi postaciami jezuickimi są Misja oraz Czarna suknia.

10. Jezuici wydali pięćdziesięciu świętych oraz kilkunastu błogosławionych i czcigodnych sług Bożych ("prawie świętych"), w tym teologa i kardynała, św. Roberta Bellarmina; angielskiego pisarza i męczennika, św. Edmunda Campiona; oraz północnoamerykańskich męczenników, św. Izaaka Joguesa i jego towarzyszy. Spośród sławnych "byłych" członków wymienić warto Garry’ego Willisa, Johna McLaughlina oraz Jerry’ego Browna.