Czym jest "gest chuchnięcia", który papież i biskupi wykonują nad konsekrowanymi olejami?

Symbolika Wielkiego Tygodnia jest niezwykle bogata, a przeżywanie tych wielkich dni kojarzy się głównie z ceremoniami Triduum Paschalnego. A jednak to nie wszystko! Tomasz Grabowski OP mówi, że ta Msza jest w Wielki Czwartek czymś najważniejszym.

Niewielu ludzi ma okazję brać udział w uroczystej porannej Mszy św. Krzyżma, w czasie której biskup konsekruje krzyżmo i błogosławi oleje: katechumenów i chorych. A księża odnawiają swoje przyrzeczenia kapłańskie i proszą lud o modlitwę w ich intencji.

- To, co dzieje się w Wielki Czwartek najważniejszego to Msza Krzyżma w katedrze. W diecezji biskup spotyka się ze wszystkimi księżmi. Podczas tej mszy następuje poświecenie olejów, które będą potrzebne do namaszczenia chorych, namaszczenia chrzcielnego, namaszczenia święceń.

Wielki Czwartek to dzień, w którym księża przypominają sobie, że są ustanowieni jako szafarze łaski. Ich zadaniem jest udzielać sakramenty łaski, a nie dawać je z łaski - mówi Tomasz Grabowski OP w rozmowie o bezkompromisowej liturgii Wielkiego Tygodnia.

Dmuchanie na oleje, czyli "tchnienie życia"

Na konsekracje olejów składa się piękny liturgiczny gest, tzw. tchnienie. Czytamy w Księdze Rodzaju, że Bóg daje człowiekowi "tchnienie życia". To samo tchnienie stosuje też Pan Jezus, np. gdy udziela po Zmartwychwstaniu Apostołom władzy rozgrzeszania (zob. J 20,23n).

Tchnięcie (łac. exsufflatio) - gest dmuchania ma podwójne znaczenie:

1. Jezus przekazując Ducha Świętego Apostołom TCHNĄŁ w nich (J 20,22);

2. Gest zalecany w Obrzędzie Chrześcijańskiego Wtajemniczenia Dorosłych przy modlitwie egzorcyzmu w celu odpędzenia Złego, wykonywany ze słowami: "Tchnieniem warg swoich, Panie, odpędź złego ducha, rozkaż mu, aby ustąpił, bo przybliżyło się Twojej królestwo". Ten gest stosowano już we wczesnym Kościele. Podwójny ryt obejmował podwójne tchnienie (tchnięcie, chuchnięcie) celebransa na katechumena w obrzędzie chrztu.

Dziś tchnienie stosowane jest w liturgii fakultatywnie przy konsekracji Krzyżma w Wielki Czwartek i błogosławieniu wody chrzcielnej w Wigilię Paschalną, a także w obrzędach egzorcyzmów jako exsufflatio - tchnięcie (zazwyczaj w twarz osoby zniewolonej) ze słowami:

"Tchnieniem warg swoich, Panie, odpędź złego ducha, rozkaż mu, aby ustąpił, bo przybliżyło się Twoje królestwo". Może być stosowany w obu celach (określonych przez towarzyszące mu słowa) zarówno przy modlitwach o uwolnienie, jak też przy modlitwach o wylanie Ducha Świętego i rozpalenie Jego łaski.

Po co  Kościołowi święte oleje? 

Oliwa to artykuł spożywczy, którzy służy również do pielęgnowania skóry. W kulturze śródziemnomorskiej bywała używana do lampek oliwnych, ale też jako lek łagodzący ból oraz dezynfekujący. Prawie wszystkie zastosowania oliwy w życiu świeckim mają swoje dzisiejsze odniesienie do liturgii. I tak ze względów leczniczych stała się odpowiednią materią do sakramentu namaszczenia chorych.

Z tego samego powodu oleju użwya się przy udzielaniu sakramentu chrztu, który uwalnia od grzechu. Tak jak lampa oliwna daje światło, tak również kapłani, którzy są namaszczani na swój urząd  mają być "światłością świata". Dlatego przy ich wyświęcaniu używa się także olejów.

Liturgia wyróżnia trzy rodzaje olejów: 

- olej chorych - używany w czasie sakramentu namaszczenia chorych. Udziela chrześcijanowi, który cierpi specjalnej łaski. W liście św. Jakuba możemy przeczytać: Choruje ktoś wśród was? Niech sprowadzi kapłanów Kościoła, by się modlili nad nim i namaścili go olejem w imię Pana. A modlitwa pełna wiary będzie dla chorego ratunkiem i Pan go podźwignie, a jeśliby popełnił grzechy, będą mu odpuszczone (Jk 5,14-15);

- olej katechumenów - używany w czasie przygotowania katechumenów do chrztu. Zwany jest także olejem egzorcyzmu, symbolizuje duchowe umocnienie do walki ze złem;

- olej krzyżma - używany do namaszczania przy udzielaniu sakramentów chrztu, bierzmowania, święceń kapłańskich, konsekracji biskupów oraz przy konsekracji kościołów i ołtarzy. Namaszczenie krzyżmem nawiązuje do naturalnych cech namaszczenia balsamem oliwnym: oznacza uzdrowienie, jest znakiem obfitości i radości.

Namaszczenie to znak wybrania przez Boga

W znaczeniu biblijnym olej jest symbolem Bożej mocy, namaszczenia przez Ducha Świętego, radości i zdrowia. Biblia mówi o namaszczeniach królewskich, kapłańskich i prorockich. W szczególny sposób namaszczony Duchem Świętym został Mesjasz - Jezus Chrystus.

Dlaczego akurat namaszczenie jest znakiem powołania, podpowiadają bibijne historie. Wybrany na kapłana Aaron zostaje powołany na swój urząd właśnie przez namaszczenie (Księga Kapłańska 8,12). Także w kontekście powołania prorockiego mowa jest o namaszczeniu (1 Krl 19, 16; Iz 61,1). Podobnie jest z wyborem na króla, czego wymownym przykładem jest historia Dawida, namaszczonego w otoczeniu swych starszych braci (1 Księga Samuela 16, 13).

Sam Jezus przypominając wydarzenia znad Jordanu, gdy zstąpił na niego Duch Święty, do siebie odnosi słowa proroka: "Duch Pański spoczywa na Mnie, ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie, abym ubogim niósł dobrą nowinę, więźniom głosił wolność, a niewidomym przejrzenie; abym uciśnionych odsyłał wolnymi, abym obwoływał rok łaski od Pana (Łk 4, 18-19).

Namaszczenie jest więc w tradycji biblijnej, a przez to także w liturgii niejako synonimem powołania i wybrania. W każdym przypadku namaszczania zachodzi bardzo wyraźna przemiana. Osoba czy jakiś przedmiot tracą swój dotychczasowy świecki charakter. Zostają włączone do sfery sacrum. Zaczynają pełnić inną, religijną funkcję.

Pasterze mają pachnieć tak samo jak owce

Franciszek, kiedy po raz pierwszy jako biskup Rzymu sprawował Mszę Krzyżma powiedział do kapłanów, że mają "pachnieć jak owce", być pasterzami stada i rybakami ludzi:

"Proszę was o to - bądźcie pasterzami pachnącymi jak owce, aby można to było odczuć! Pasterzami pośród swojej trzody i rybakami ludzi. To prawda, że tak zwany kryzys tożsamości kapłańskiej zagraża nam wszystkim i dołącza się do kryzysu cywilizacji. Jeśli jednak potrafimy rozbić jego falę, to możemy wypłynąć na głębię w imię Pana i zarzucić sieci.

To dobrze, że sama rzeczywistość prowadzi nas do pójścia tam, gdzie to, czym jesteśmy przez łaskę, ukazuje się wyraziście jako czysta łaska, na tym morzu współczesnego świata, gdzie liczy się tylko namaszczenie a nie stanowisko i okazuje się, że przynoszą obfity połów sieci zarzucone jedynie w imię Tego, któremu zaufaliśmy: Jezusa (...).  Tutaj przeczytacie całość homilii Franciszka >>