Jak wyrazić i przyjmować krytykę?

Zazwyczaj trudno nam przyjmować krytyczne uwagi innych, ponieważ wiąże się to z przeżywaniem trudnych emocji. Nie wiemy jak obłaskawić złość, wstyd, zażenowanie i chęć odwetu, pojawiające się, gdy słyszymy krytykę pod naszym adresem. Krytyka sprawia niejednokrotnie, że deprecjonujemy własną wartość lub wchodzimy w konflikt z osobą krytykującą. Nie jest także sprawą łatwą właściwe wyrażenie krytyki wobec innej osoby, tak, aby było to rzeczowe przedstawienie zastrzeżeń i uczuć w reakcji na czyjeś postępowanie, a nie pełna pretensji lawina uogólnionych oskarżeń.

Oto kilka podpowiedzi jak konstruktywnie wyrazić i właściwie przyjąć krytykę.

Kilka ważnych pytań, zanim skrytykuję

Zanim zaczniesz krytykować, spróbuj odpowiedzieć sobie na kilka pytań: Co chcę osiągnąć przez krytykę? Doprowadzić do realnej zmiany, poprawy czy okazać swoją wyższość? Zależy mi na doraźnym czy trwałym efekcie? Czy atakuję personalnie czy też zwracam uwagę na konkretne obszary zachowania innej osoby?

Jak właściwie wyrazić krytykę?

Wyrażaj krytykę w bliskiej odległości czasowej od problematycznego wydarzenia, ale nie przedwcześnie. Odwlekanie konfrontacji może spowodować, że osoba krytykowana nie będzie pamiętała o zajściu. Stwórz odpowiednie warunki do rozmowy. Krytykuj w cztery oczy, nie w obecności innych. Nie używaj pośredników w przekazywaniu krytyki - nie wiadomo, co i w jakiej formie dotrze do odbiorcy. Daj rozmówcy możliwość zadawania pytań i precyzowania. Nie krytykuj pod wpływem nastroju, ale przemyśl krytykę.

NIE: Nie proś mnie więcej o nic. Kiedy pożyczyłam ci samochód kilka miesięcy temu, wrócił z pustym bakiem. To nie było fair.

TAK: W zeszłym tygodniu pożyczyłam ci samochód, oddałaś go z pustym bakiem. Chciałabym, byś zatankowała lub zwróciła mi koszty za zużyte paliwo.

Krytykuj zachowanie, a nie osobę.

NIE: Jesteś nieodpowiedzialny. Nic ci nie można powierzyć.

TAK: Twoje zachowanie sprawiło, że nie dostarczyłaś sprawozdania na czas.

Jasno i konkretnie wyraź, o co ci chodzi.

NIE: Sprawy domu w ogóle cię nie obchodzą.

TAK: Nie posprzątałeś pokoju, mimo że obiecałeś to zrobić.

Przedstaw swoje uczucia w związku z zaistniałą sytuacją oraz oczekiwania względem przyszłości.

NIE: Ty zawsze coś chlapniesz przy innych, już nigdy ci się nie zwierzę.

TAK: Zirytowało mnie to, że publicznie mówiłaś o moich wadach. Wolałbym, byśmy rozmawiali o moich błędach w cztery oczy.

Nie krytykuj lawinowo - jeśli skrytykujesz wszystko, istnieje ryzyko, że rozmówca zamiknie się w sobie.

NIE: Mam tego dość: o wszystkim zapominasz, bałaganisz, unikasz rozmowy, dajesz innym wchodzić sobie na głowę…

TAK: W zeszłym tygodniu była nasza rocznica, było mi przykro, że zapomniałeś.

Nie używaj słów: "zawsze", "nigdy", "ciągle", "wszystko" itp. Uogólnienia są krzywdzące.

NIE: Ty nigdy nie zważasz na moje uczucia. Ciągle się spóźniasz. W ogóle nie obchodzi cię to, co czuję.

TAK: Było mi przykro, że nie zdążyłeś na moje wystąpienie, było to dla mnie bardzo ważne.

Jak najdokładniej sprecyzuj, co konkretnie Ci nie odpowiada.

NIE: Jesteś niesłowna, wiesz?

TAK: Prosiłam cię kilkakrotnie o zwrot pożyczonych pieniędzy, moja prośba nie została spełniona.

Przedstawiaj fakty, a nie swoje interpretacje czy przypuszczenia.

NIE: Jesteś zbyt leniwy czy mało zorganizowany? Pewnie znowu liczysz na to, że nikt nie zauważy, że spóźniasz się z raportem.

TAK: Zgodnie z ustaleniami, raport powinien być oddany do środy. Dziś jest piątek, a ja wciąż go nie otrzymałem.

Mów precyzyjnie, bez podtekstów, dwuznaczności, domysłów, zawoalowań.

NIE: Niewłaściwie wychowujesz swoje dzieci, co z nich wyrośnie!

TAK: Nie podoba mi się, że uległeś zachciankom dzieci podczas zakupów, masz prawo im odmówić i powinieneś to zrobić.

Zwracaj uwagę na ton, ostrość wypowiedzi, taktowne zachowanie podczas krytyki. Krytykuj życzliwie, nie obrażająco.

NIE: Zachowujesz się jak idiota, żaden człowiek nie będzie chciał mieć z tobą nic wspólnego.

TAK: Nie podoba mi się sposób, w jaki go potraktowałeś. Wyrażanie krzykiem swojego niezadowolenia bardziej go wystraszyło niż poinformowało.

Jak reagować na krytykę

Odróżniaj krytykę złośliwą, umniejszającą, od pozytywnie korygującej.

NIE: Wygrałbyś konkurs na "beztalencie roku"! Tylko ośmieszasz siebie i innych, wstępując publicznie.

TAK: Uważam, że twój wokal potrzebuje jeszcze doszlifowania, lekcje u profesjonalisty z pewnością wzbogaciłyby twój warsztat.

Spróbuj oddzielić subiektywne opinie krytykującego od krytyki faktów. Bierz pod uwagę tę drugą.

NIE: Zupełnie nie masz gustu, beznadziejnie dobierasz kolory. Dziś już nikt nie ubiera się w ten sposób!

TAK: Spróbuj przymierzyć inny rozmiar, w tej sukience zamek nie dopina się na tobie do końca.

Powstrzymaj się od uogólniania. To, że masz problem z jakąś dziedziną nie oznacza, że jesteś do niczego.

NIE: Mi to nigdy nic się nie udaje…

TAK: Chyba warto, żebym przemyślał to, co się wczoraj wydarzyło. Moje żarty po raz kolejny spowodowały, że ona się do mnie nie odzywa.

Wystrzegaj się obrażania i ataku osoby krytykującej. Powstrzymaj chęć rewanżu za krytykę.

NIE: Ideał się znalazł! A ty to ciągle…

TAK: Aha, tak to odebrałeś.

Wysłuchaj do końca wypowiedzi rozmówcy, nawet, gdy treści są dla ciebie trudne.

NIE: Daruj sobie te wywody. Nie mam ochoty słuchać twoich utyskiwań.

TAK: (słuchanie)

Jeśli nie rozumiesz wypowiedzi - dopytuj, doprecyzuj, o co konkretnie chodzi.

NIE: Czepiasz się i motasz, w ogóle nie rozumiem, w czym jest problem.

TAK: Możesz powiedzieć na ten temat coś więcej? Co konkretnie w moim zachowaniu sprawiło ci przykrość?

Podziękuj za uwagi i poinformuj rozmówcę, że pomyślisz nad jego sugestiami.

NIE: Powiedziałeś, co chciałeś, wyżaliłeś się, a teraz zapomnijmy o tym.

TAK: Dziękuję za szczerość, pomyślę nad tym, co mi powiedziałeś.

Spróbuj odłożyć swoją reakcję na później, "prześpij się z problemem". Zakładaj dobre intencje osoby krytykującej.

NIE: Jesteś do mnie uprzedzony. Cokolwiek zrobię - od razu krytykujesz, nie mam zamiaru znowu cię wysłuchiwać.

TAK: Odbierałam tę sytuację w inny sposób, dzięki, że pokazałaś mi swój punkt widzenia.

Jeśli ewidentnie zawiniłeś - przeproś zamiast usprawiedliwiać się, zaprzeczać.

NIE: Nikt nie jest ideałem, nie bądź taka przewrażliwiona!

TAK: Przepraszam za moje słowa.

Traktuj krytykę jako wskazówkę, jako pomoc do rozwoju. Przyjrzyj się krytykowanemu obszarowi.

NIE: Wolę o tym nie myśleć.

TAK: Widzę, że ta sytuacja się powtarza, chyba warto, żebym zastanowił się nad motywami swojego działania.

Sądzę, że rozważania na temat krytykowania i przyjmowania krytyki warto zakończyć cennymi spostrzeżeniami dwóch wielkich pisarzy. Aleksander Fredro stwierdził: "Mądra krytyka oświeca, głupia gasi". Natomiast Mikołaj Gogol podkreśla, że "trzeba mieć w sobie wiele miłości, aby nasza krytyka skierowana przeciwko innemu człowiekowi wyszła mu na dobre".