W trakcie rozwiązywania jakiegoś problemu zdarza mi się odchodzić od głównej drogi po to, aby elementy kojarzone z tymi, które akurat teraz rozpatruję wziąć pod uwagę. Tak tworzone ścieżki boczne mogą rozrastać się przypominając potężne, rozgałęzione drzewo.
O jednym z takich odgałęzień - średniowiecznej koncepcji przestrzeni gestów - pisałem w pierwszym numerze TAKEME - przypominając postać dwunastowiecznego uczonego Hugona od Świętego Wiktora. Opat klasztoru Saint-Victor był przekonany o tym, że istnieje prosta relacja pomiędzy gestem, a tym co ma on wyrażać - między niewidzialnym, a widzialnym. Opracował dzieła służące nauce, młodych zakonników, o relacji pomiędzy niewidzialnym duchem, a widzialnym ciałem. Uświadamiał, że gest może być materialną, wizualną manifestacją niewidzialnego. Takie myśli rodzą jakieś pragnienie poszukiwania źródła.
DEON.PL POLECA
Podążając tą drogą - analizując gesty w kontekście całej postaci człowieka - zwróciłem uwagę na freski wykonane przez Michała Anioła w kaplicy Sykstyńskiej. W tym artykule opiszę realizowany przez mnie projekt, który podjąłem, by podążać za tym pragnieniem. Mam nadzieję, że doprowadzi mnie ono do źródła. Źródła gestu.
PROJEKT SYKSTYNA
Projekt Sykstyna zrodził się z przekonania, że jest możliwe połączenie intuicji z racjonalną analizą. Nie próbuję w nim odpowiedzieć na konkretne pytania - raczej chodzi mi oto, by poprzez odmienny sposób patrzenia wynikający z takiego połączenia, wnikać pod utarte schematy interpretacji.
Projekt realizuje się według sześciopunktowego planu. Główną ideę projektu przedstawię na wybranym przykładzie czterech młodzieńców, którzy symbolizują cztery żywioły: ziemię, ogień, powietrze i wodę i towarzyszą freskowi "Oddzielenie wód ponad sklepieniem od wód pod sklepieniem".
Więcej informacji na blogu poświęconym projektowi: http://projekt-gesty-sykstyna.blogspot.com/
PLAN
A. ANALIZA TEOLOGICZNA I HISTORYCZNA TREŚCI NAMALOWANYCH FRESKÓW W KONTEKŚCIE WYBRANEJ GRUPY POSTACI MŁODZIEŃCÓW.
Z olbrzymiej liczby postaci, na freskach w kaplicy, wybrałem grupę młodzieńców namalowaną na sklepieniu. Znajdują się oni jakby na zewnątrz malowanych fresków - można powiedzieć - pomiędzy dwuwymiarowym światem fresków, a trójwymiarowym światem obserwatora.
Postaciami, które skupiły moją uwagę są młodzieńcy trzymających za pomocą chust - iluzjonistyczne tonda z brązu - przedstawiające sceny ze Starego Testamentu. Postacie młodzieńców Michał Anioł umieścił wokół mniejszych fresków. Wokół każdego fresku znajdują się cztery postacie. Wszystkich postaci młodzieńców jest dwudziestu.
W sztuce renesansu przestrzegano zasady zgodności gramatycznej rodzaju określonego pojęcia z jego przedstawieniem. Pojęcie rodzaju żeńskiego przedstawiane było przez postać kobiecą, a rodzaju męskiego przez postać męską. Pojęcie "noc" po łacinie "nox" jest rodzaju żeńskiego. Michał Anioł przedstawił je - podobnie jak pozostałe postacie - jako mężczyznę. To oznacza, że młodzieńcy, którzy ilustrują epizody Objawienia, pośredniczą w Bożym Objawieniu, są więc aniołami. W teologii renesansu wszelkie moce duchowe, są aniołami Boga. Rzeczy postrzegane - sensibilia - przedstawiano za pomocą nagiej kobiety, moce czysto duchowe - intelligibilia - za pomocą nagiego mężczyzny.
Freski można podzielić na trzy grupy: pierwsza ukazuje stworzenie świata, druga - stworzenie człowieka i trzecia - sceny z życia Noego. Postacie młodzieńców umieszczone są wokół pięciu mniejszych fresków:
1. Oddzielenie światła od ciemności. Noc, Poranek, Wieczór, Dzień.
Noc jest obok poranka, wieczór obok dnia. Noc naprzeciw wieczoru, poranek naprzeciw dnia.
2. Trzeci i czwarty dzień stworzenia.
3. Oddzielenie wód ponad sklepieniem od wód pod sklepieniem. Ziemia, Ogień, Powietrze, Woda.
Ziemia jest obok ognia, powietrze obok wody. Ziemia naprzeciw powietrza, ogień naprzeciw wody.
4. Stworzenie Adama.
5. Stworzenie Ewy. Sprawiedliwość, Męstwo, Roztropność, Mądrość.
Sprawiedliwość obok męstwa, roztropność obok mądrości. Sprawiedliwość naprzeciw roztropności, męstwo naprzeciw mądrości.
6. Grzech pierworodny i wygnanie z raju.
7. Pijany Noe. Przy tym fresku młodzieńcy nie mają nazw.
Nadałem im nazwy: młodzieniec 1, młodzieniec 2, młodzieniec 3, młodzieniec 4.
8. Potop.
9. Ofiara Noego. Melancholik, Flegmatyk, Sangwinik, Choleryk.
Melancholik jest obok flegmatyka, sangwinik obok choleryka. Melancholik naprzeciw sangwinika, flegmatyk naprzeciw choleryka.
Rysunek 1. Oddzielenie wód ponad sklepieniem od wód pod sklepieniem. Postacie młodzieńców - Ziemia, Ogień, Powietrze, Woda.
B. ANALIZA PSYCHOLOGICZNA POSTACI.
Co i jak wyrażają postacie w takiej czy innej postawie i gestach. Jakiego rodzaju gesty i pozycje ciała wykonują młodzieńcy? Czy te pozycje są ze sobą powiązane? Jakie niosą ze sobą znaczenie? W jaki sposób Michał Anioł planował gesty malowanych postaci?
C. REKONSTRUKCJA POSTACI W STUDIO FOTOGRAFICZNYM.
Dokładna rekonstrukcja fotograficzna postaci młodzieńców. Nie fotografuję nagich postaci, ponieważ ich seksualność mogłaby kierować widza na inne niż chcę tory. Fotografuję młodą kobietę, tak ubraną, aby istotne elementy gestów były widoczne.
Przy projekcie współpracuje ze mną Agata, która jest wizualnym bohaterem projektu. Oprócz pozowania w sesjach fotograficznych i wideo, jej zadaniem jest dokładne zapoznanie się z pozycją każdej postaci, próba określenia - na podstawie analizy obrazu - stanu "wewnętrznego" postaci oraz wykonanie ciągłej sekwencji ruchu postaci według załączone rysunku.
Rysunek 2. Postacie młodzieńców symbolizujących żywioły.
Rysunek 3. Agata kopiująca żywioły.
D. ANALIZA POŁOŻENIA KAŻDEGO CIAŁA W PRZESTRZENI.
Można grupować postacie w różny sposób. Jednym z tych, które wybrałem to orientacja postaci w stosunku do układu odniesienia i grupowanie od zwrotu ciała od lewej strony do prawej.
Rysunek 4 Orientacja grup postaci w układzie odniesienia.
E. KONCEPCJA RUCHU SEKWENCYJNEGO POSTACI TAK JAKBY WYKONYWAŁY LINIOWY RUCHU.
Pogrupowane postacie tworzą ciąg zmian pozycji ciała, tak jakby stanowiły instrukcję tańca.
Rysunek 5. Koło zmian
F. REALIZACJA TAKIEJ KONCEPCJI W STUDIO PRZEZ MODELKĘ I ZAPIS WIDEO.
Rysunek 6. Scenariusz filmu
Zaczynam od pozycji 12h i poruszam się w kierunku odwrotnym do ruchu zegara.
Oznaczenia odnoszą się do opisów w punkcie A.
Zapis pozycji w kole: 03w - 07m2 - 05mę - 03o - 09s - 01p - 07m4 - 09f - 05mą - 09ch - 01d - 01n - 05s - 07m3 - 09m - 03p - 05r - 01w - 07m1 - 03z03w.
Rysunek 7. Zapis pozycji to rodzaj scenariusza filmu - zapis sekwencji ruchu.
Być może ma rację Hugon od św. Wiktora, że gesty są manifestacją niewidzialnej duszy. Cały proces wychowania mnichów był tak prowadzony, by kształtować duszę poprzez określone ruchy, ich zestaw i następstwo czyli przez gesty. Tak ukształtowani mieli świadomość, że materialny gest niesie niematerialną treść. Wewnętrznie ukształtowana harmonia poprzez gest mówi o harmonii. Korzystając z zasady analogii - patrzę na kaplicę sykstyńską, w której niematerialna teść jest manifestowana w materii przedstawienia ikonicznego.
To oznacza, że sposób przedstawienia postaci w jakimś sensie odzwierciedla niematerialną duszę autora. Kiedy zastanawiałem się nad tym, w jaki sposób organizował Michał Anioł sobie pracę z modelem lub modelami - to przyszło mi do głowy, że mógł mieć jakąś wizję poruszającej się w przestrzeni postaci. Ostatecznie młodzieńcy są obrazami aniołów, jak chciała renesansowa teologia. Wizję jakiegoś ciągu zmiennych postaw i gestów rozciągniętych w czasie i przestrzeni.
Poszczególne sekwencje wyjęte z tego ciągu mogłyby być przedstawionymi na sklepieniu młodzieńcami.
Czy gesty, które wykonują można ze sobą połączyć?
Czy dwudziestu młodzieńców to obrazy z wizji Michała Anioła, gdy patrzył na puste jeszcze sklepienie Sykstyny?
Czy widział taniec Anioła?
Skomentuj artykuł