Święta Pańskie. Jezus Chrystus w roku liturgicznym

Konstytucja o Liturgii Świętej Soboru Watykańskiego II podaje następujący cel roku liturgicznego:

Z biegiem roku Kościół odsłania całe misterium Chrystusa, począwszy od wcielenia i narodzenia aż do wniebowstąpienia, do dnia Pięćdziesiątnicy oraz do oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pana (KL 102).

Łatwo zauważyć w tym tekście, że Kościół czuje się zaproszony do tego, aby poznawać swojego Mistrza i Zbawiciela właśnie poprzez rytmy roku liturgicznego. Oblicze Chrystusa, jakie ukazuje nam liturgia, to najczęściej oblicze Jezusa – Sługi Pańskiego z okresu paschalnego oraz oblicze Wcielonego Słowa Bożego z okresu Bożego Narodzenia. Jednak poza tymi dwoma wielkimi okresami liturgicznymi w Kalendarzu Rzymskim można znaleźć także pewną grupę świąt, należących do tzw. świąt Pańskich (czyli dotyczących właśnie Jezusa Chrystusa) powstałych już w drugim tysiącleciu chrześcijaństwa, które skupiają się na Osobie i Tajemnicy Syna Bożego ukazując Jego najbardziej charakterystyczne rysy. Święta te zrodziły się jako wyraz wiary i pobożności wiernych, a często były one również odpowiedzią na wymagania czasów, w których powstawały. Żadne z tych świąt nie ma stałej daty w kalendarzu. Są niezależne od cyklu paschalnego i od cyklu Bożego Narodzenia, a większość z nich celebruje się w okresie zwykłym. Święta, o których mowa to: Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Pańskiej, Najświętszego Serca Pana Jezusa, Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata oraz Święto Najświętszej Rodziny Jezusa, Maryi i Józefa.

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa

Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa została ustanowiona w XIII wieku jako odpowiedź liturgiczna na ówczesne kontrowersje i błędy doktrynalne dotyczące tajemnicy rzeczywistej obecności Chrystusa w Eucharystii oraz jako ukoronowanie wielkiej pobożności ku Najświętszemu Sakramentowi Ołtarza, jaka charakteryzowała całą epokę średniowiecza.

Bezpośrednim motywem wprowadzenia Uroczystości Bożego Ciała były objawienia św. Julianny z Cornillon, mniszki z belgijskiego klasztoru w Liege. Po raz pierwszy święto ku czci Bożego Ciała celebrowane było właśnie w tym mieście w 1247 roku, a dopiero w 1264 papież Urban IV rozciągnął je na cały Kościół. Twórcą tekstów liturgicznych na święto, które otrzymało nazwę festum Corporis Christi (Święto Ciała Chrystusa) był św. Tomasz z Akwinu. Wkrótce Boże Ciało stało się jednym z najpopularniejszych świąt w całym roku liturgicznym ze względu na bardzo uroczystą procesję z Najświętszym Sakramentem po ulicach miast i wsi, z którą jest związane od XIV wieku.

Ustanowienie święta Bożego Ciała odzwierciedla pobożność eucharystyczną średniowiecza. Mniej więcej od IX wieku uwaga teologów i wiernych przesuwa się z Eucharystii jako celebracji Misterium Paschalnego Jezusa Chrystusa (cała epoka Ojców Kościoła patrzyła na Eucharystię w ten właśnie sposób), na tajemnicę rzeczywistej obecności Chrystusa pod postaciami Chleba i Wina.

Ojcowie Kościoła podkreślali bardzo wyraźnie, że Eucharystia jest pamiątką, uobecnieniem Ofiary Chrystusa, Jego Męki, Śmierci i Zmartwychwstania. W średniowieczu natomiast teologowie zaczęli kłaść główny akcent na tajemnicę obecności Chrystusa w konsekrowanych postaciach. Konsekwencją takiej teologii był fakt, iż sama Msza św. w świadomości wiernych stała się przede wszystkim sposobem doświadczenia obecności Chrystusa w Hostii. We Mszy św. wiernych w praktyce interesował jedynie moment przeistoczenia, ponieważ od tej chwili Jezus był wśród nich obecny substancjalnie. Tenże kontekst historyczny sprawił, że święto Bożego Ciała powstało właśnie jako liturgiczne uwielbienie rzeczywistej obecności Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi.

Sobór Watykański II odnowił znaczenie Eucharystii, ukazując na nowo jej podstawy biblijne i patrystyczne, co bardzo mocno wpłynęło na odkrycie głębszego i pełniejszego znaczenia święta Bożego Ciała. Pierwszą zmianą po Soborze było rozszerzenie nazwy uroczystości. W księgach liturgicznych nazwa tego święta brzmi: Sollemnitas Corporis et Sanguinis Domini nostri Iesu Christi. (Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi naszego Pana Jezusa Chrystusa). Nowa nazwa podkreśla pełną wizję Eucharystii, którą tworzy zarówno Ciało jak i Krew Chrystusa, owoce celebracji Pamiątki Pana w liturgii.

Teksty liturgiczne uroczystości uwypuklają pełnię misterium Eucharystii i zwracają uwagę na wszystkie jej aspekty. Eucharystia jest oczywiście obecnością rzeczywistą Chrystusa, ale jest też celebracją Jego Tajemnicy Paschalnej. Jest Pokarmem, który daje życie i staje się zadatkiem nieśmiertelności. To właśnie z celebracji rodzi się obecność, adoracja i kontemplacja.

Jan Paweł II w liście apostolskim Mane nobiscum Domine z 2004 roku napisał, że Eucharystię należy rozumieć i przyjmować w całej jej pełni, a żaden z jej wymiarów nie może być nigdy opuszczony i niedoceniony. W podobny sposób o sakramencie Eucharystii wyraża się Benedykt XVI w ostatniej adhortacji apostolskiej Sacramentum Caritatis opublikowanej w 2007 r.

Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa

W wiekach XII i XIII rozwinęła się w Kościele pobożność skierowana w stronę kontemplacji Serca Jezusa przebitego włócznią. Bardzo szybko kult ten oddzielił się od niezmiernie żywej w średniowieczu pobożności pasyjnej i obok podstawowej ikonografii Chrystusa ukrzyżowanego pojawił się nowy obraz: Serca Jezusa oddzielonego od całej Jego osoby i ukazywanego przez pryzmat przebitego boku. Kult Najświętszego Serca Jezusa rozprzestrzenił się na szeroką skalę w całym Kościele dopiero od XVII w. najpierw dzięki pracy duszpasterskiej jezuitów i filipinów, a później dzięki św. Małgorzacie Marii Alacoque i objawieniom z Paray-le-Monial z lat 1673-1675.

Pierwsze oficjalne uznanie kultu Serca Pana Jezusa pochodzi jednak dopiero z 1765 roku, kiedy to papież Klemens XIII udzielił pozwolenia biskupom polskim i portugalskim na celebrowanie oddzielnego święta ku czci Serca Pana Jezusa. Dopiero jednak bł. Pius IX w 1856 roku wpisał to święto do kalendarza rzymskiego z poleceniem, aby było obchodzone w trzeci piątek po Uroczystości Zesłania Ducha Świętego.

Teksty liturgiczne Uroczystości Najświętszego Serca Pana Jezusa odwołują się bardzo wyraźnie do tekstów biblijnych mówiących o sercu jako centrum całego ludzkiego życia oraz do patrystycznej koncepcji Serca Jezusa. Dzięki temu głównymi tematami uroczystości Serca Pana Jezusa w liturgii rzymskiej są:

• nieskończona miłość Chrystusa do człowieka,
• wielkość ofiary złożonej przez Jezusa na krzyżu,
• wymiar sakramentalny i eklezjologiczny (sakramenty Kościoła, szczególnie chrzest i Eucharystia rodzą się z przebitego boku Chrystusa).

W najpiękniejszy sposób znaczenie Uroczystości Najświętszego Serca Pana Jezusa opisuje śpiewana w tym dniu prefacja:

On wywyższony na krzyżu, w swojej nieskończonej miłości ofiarował za nas samego siebie. Z Jego przebitego boku wypłynęła krew i woda, i tam wzięły początek sakramenty Kościoła, aby wszyscy ludzie, pociągnięci do otwartego Serca Zbawiciela, z radością czerpali ze źródeł zbawienia

Należy podkreślić w tym miejscu, że kult Najświętszego Serca Jezusa jest bardzo żywy i urozmaicony we współczesnym Kościele. Praktyka dziewięciu pierwszych piątków miesiąca, akty oddania się Najświętszemu Sercu, litania do Najświętszego Serca Pana Jezusa, akty zadośćuczynienia to formy kultu bardzo popularne w wielu parafiach i środowiskach. Wszystkie te wyrazy kultu służą autentycznej formacji chrześcijańskiej wiernych, jeśli są owocem prawdziwego przeżycia spotkania z Bogiem, który ukochał człowieka tak mocno, że dla tej miłości pozwolił przebić sobie serce.

Uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata

Uroczystość Chrystusa Króla została ustanowiona przez papieża Piusa XI encykliką Quas primas z 11 grudnia 1925 roku i miała być obchodzona w ostatnią niedzielę października. Na początku XX w., a szczególnie bezpośrednio po I wojnie światowej w społeczeństwach tradycyjnie katolickich zachodniej Europy coraz silniejsze stawały się prądy laicyzacyjne, dążące do całkowitego wykluczenia religii z życia publicznego. Kościół przeciwstawiając się tym prądom, postanowił ukazać wiernym postać Jezusa, jako Władcy i Króla, którego panowanie rozciąga się na cały świat, każdego człowieka i wszystkie instytucje funkcjonujące w społeczeństwie. I w tym właśnie duchu święto ku czci Chrystusa Króla było obchodzone w pierwszych dziesięcioleciach po jego ustanowieniu.

Po Soborze Watykańskim II Uroczystość Chrystusa Króla pozostała w kalendarzu rzymskim, choć przesunięto datę jej celebracji na ostatnią niedzielę roku liturgicznego. Liturgia jednak nadała jej nowy sens: bardziej duchowy i przede wszystkim eschatologiczny. Chociaż niektórzy nadal próbują w jakiś sposób wracać do jej pierwotnego socjo-politycznego znaczenia, to jednak we współczesnym świecie wydaje się o wiele bardziej owocne podkreślanie jego charakteru duchowego i eschatologicznego. Chrystus oczywiście jest Królem, ale Jego królestwo nie jest z tego świata (por. J 18, 33-37). Jezus jest królem bliskim, królem przebaczającym, kochającym i uwalniającym, a nie tyranem czy satrapą w koronie i z berłem w ręku. Gdy wypełni się czas, powróci, gdyż do Niego należy cały świat. Tematy eschatologiczne są nieodłączną częścią ostatnich tygodni roku liturgicznego, a Uroczystość Chrystusa Króla w ten klimat doskonale się wpisuje.

Święto Świętej Rodziny Jezusa, Maryi i Józefa

Święto Świętej Rodziny Jezusa, Maryi i Józefa ma trochę inny charakter niż pozostałe święta tu przedstawione, ponieważ bardzo ściśle wiąże się z tajemnicą Narodzenia Chrystusa oraz poprzez przykład Świętej Rodziny z Nazaretu wskazuje na wartość rodziny we współczesnym świecie.

Kult Świętej Rodziny narodził się i rozwinął stosunkowo późno, bo dopiero w XVI i XVII wieku. W wieku XIX i XX powstało bardzo dużo zgromadzeń i instytutów, które za patrona obrały sobie Najświętszą Rodzinę z Nazaretu. Samo święto powstało dopiero w 1893 roku, ale na początku miało charakter lokalny (było obchodzone jedynie w Rzymie). Na cały Kościół rozszerzył je papież Benedykt XV w 1921 roku i nakazał, aby celebrowano je w niedzielę w oktawie Objawienia Pańskiego. Celem ustanowienia odrębnego święta ku czci Świętej Rodziny było pragnienie papieża, aby podkreślić w liturgii znaczenie rodziny, która szczególnie w XX wieku stała się obiektem ogromnych ataków.

Według obecnego Kalendarza Święto Świętej Rodziny celebrowane jest w niedzielę w oktawie Bożego Narodzenia lub, gdy takiej niedzieli nie ma, 30 grudnia. Ewangelie, które zostały wyznaczone na to święto odnoszą się do misterium Chrystusa otoczonego miłością Maryi i Józefa. Inne teksty przywołują przykłady chrześcijańskiego życia rodzinnego w Nowym Testamencie oraz zwyczaje rodzinne starotestamentalnego Izraela.

Patrząc na Oblicze Jezusa Chrystusa w perspektywie świąt, jakie Kościół celebruje w ciągu roku liturgicznego, musimy w nim odnaleźć dwie płaszczyzny. Po pierwsze jest to Oblicze, w którym odbija się ludzkie życie: wielka miłość do Chrystusa i pobożność, połączone z konkretnymi warunkami, w jakich żyje dzisiaj Kościół. Po drugie jest to Oblicze, które nieustannie się odnawia i woła o przyjęcie Ewangelii i życie Słowem Bożym. Tylko te dwie płaszczyzny przeżywane razem pozwolą zrozumieć, że Jezus Chrystus jest Królem Wszechświata, prawdziwie obecnym w Eucharystii, kochającym człowieka aż do oddania za niego własnego życia i czyniącym z każdej rodziny prawdziwy Domowy Kościół. Tylko liturgia i jej rytmy pozwalają odkryć prawdziwe Oblicze Chrystusa – Pana i Kyriosa.

ks. Tomasz Bać