Ewangelie z komentarzem duszpasterskim

W Piśmie Świętym zapisane jest wszystko, co aktualnie przeżywamy. Egzystencjalną lekturę Dobrej Nowiny, by stawała się "źródłem życia chrześcijańskiego", ułatwia nowa, praktyczna prezentacja tekstu Ewangelii. Opracowanie odwołuje się do osiągnięć różnych dyscyplin badawczych - historii, archeologii i biblistyki. Dla Autora poznanie naukowe nie jest jednak celem lecz środkiem do poznania Jezusa.

Z licznych zagadnień związanych z Ewangelią zostały wybrane najważniejsze i ułożone w pewną zamkniętą całość. Kolejno poznajemy Ewangelistów i ich dzieła, następnie dowiadujemy się kim jest według nich Jezus i wreszcie, jakie podaje On wskazania i pouczenia dla naszego życia chrześcijańskiego. Z tekstem Ewangelii ściśle związany jest komentarz, wprowadzający do większych całości, bądź objaśniający perykopy.

Ewangelia jest słowem Bożym skierowanym do wszystkich ludzi i każdego człowieka. Uwagi o modlitwie biblijnej wyjaśniają, w jaki sposób czytanie Ewangelii może zamienić się w modlitwę i przejść w kontemplację.

Kim jest Jezus?
Odpowiadając na to pytanie czterej Ewangeliści - każdy na swój sposób - przekazują nam wiarę pierwotnego Kościoła w wielką tajemnicę: jest nią Chrystus pośród nas - nadzieja chwały. Gdy będziesz czytał jedną Ewangelię po drugiej to tak, jakbyś wchodził na ten sam szczyt, ale nową drogą. Każdy z Ewangelistów roztacza nowe perspektywy, nowe widoki, zaskakuje nowymi tajemnicami, których - idąc pierwszą drogą - nawet nie przeczuwałeś...
Autor

Trzymasz w rękach specjalne opracowanie czterech Ewangelii z komentarzami i wprowadzeniami. Całość poprzedza zarys historycznych dziejów Palestyny i archeologii Nowego Testamentu pt. „Palestyna - kraj Jezusa”.

Św. Marek w swojej Ewangelii zadaje pytanie: Kim On jest?¹. Kim jest Jezus?! Odpowiadając na to pytanie, czterej Ewangeliści - każdy na swój sposób - przekazują nam wiarę pierwotnego Kościoła w wielką tajemnicę: jest nią Chrystus pośród nas - nadzieja chwały².

To tajemnica zbawienia ogarniająca wszystkie narody świata, sięgająca daleko wstecz do samych korzeni wieczności, albowiem od wieków była ona ukryta w samym Bogu, zanim ją nam objawił. To tajemnica przepaści grzechu i śmierci, z której Bóg nas wydobył. To wreszcie tajemnica przeznaczenia nas, abyśmy razem z Chrystusem, Panem świata i Głową Kościoła, wysoko królowali ponad wszelkimi mocami i władzami. To niezgłębiona tajemnica miłości Boga, która objawiła się nam w Jezusie Chrystusie³.

Gdy będziesz czytał jedną Ewangelię po drugiej to tak, jakbyś wchodził na ten sam szczyt, ale nową drogą. Każdy z Ewangelistów roztacza nowe perspektywy, nowe widoki, zaskakuje nowymi tajemnicami, których idąc pierwszą drogą nawet nie przeczuwałeś.

Biorąc do ręki Ewangelię pamiętaj, iż Bóg Tobie zadaje to samo pytanie:
- Kim jest dla ciebie Jezus?

Jest to najważniejsze pytanie, jakie Bóg zadaje człowiekowi. Musimy na nie odpowiedzieć całym swym życiem. Od tego bowiem zależy nasze wieczne zbawienie. Najpierw musimy jednak Jezusa poznać nie tylko umysłem, ale i sercem. Znajomość Jezusa, o jakiej mówią Ewangelie, to nie tylko zasób wiedzy o Jego życiu, działalności i nauce, ale to przede wszystkim wiara, umiłowanie Jezusa i życie zgodne z Jego przykazaniami.

Takie poznanie Jezusa jest równoznaczne ze zbawieniem. Sam Jezus powiedział: „A to jest życie wieczne: aby znali Ciebie, jedynego, prawdziwego Boga, oraz Tego, którego posłałeś, Jezusa Chrystusa”⁴.

Aby w ten sposób poznać Jezusa, musimy sięgnąć do Ewangelii. Jest ona bowiem głównym i najważniejszym świadectwem życia i nauki Jezusa Chrystusa, naszego Zbawiciela.

Wiele się już o Nim dowiedziałeś i znasz Ewangelię. Z pewnością czytałeś jej wyjątki, słyszysz ją na katechezie i w Kościele. Ale to wciąż za mało. Chodzi o to, byś samodzielnie spróbował czytać i rozważać Pismo Święte. Niniejsze opracowanie czterech Ewangelii zostało wydane z myślą o Tobie, abyś lepiej poznał Jezusa. Musisz się jednak odważyć na wyższy i trudniejszy stopień czytania Pisma Świętego. Może Ci to ułatwić niniejsza książka, którą wziąłeś do ręki. Znajdziesz w niej:

ZAGADNIENIA WSTĘPNE DO EWANGELII
Z bardzo licznych zagadnień związanych z Ewangelią zostały wybrane najważniejsze i ułożone w pewną zamkniętą całość. Najpierw dowiesz się o Ewangelistach i ich dziełach (cz. I), następnie poznasz, kim jest według nich Jezus (cz. II) i wreszcie, jakie podaje On wskazania i pouczenia dla naszego życia chrześcijańskiego (cz. III).

UWAGI O MODLITWIE BIBLIJNEJ
Ewangelia jest słowem Bożym skierowanym do wszystkich ludzi i każdego człowieka. Nie można jej zatem czytać tak, jak pozostałe książki. Należy ją rozważać, odpowiadać Bogu, nawiązać z Nim rozmowę, czyli modlić się. W uwagach o modlitwie biblijnej znajdziesz krótkie wyjaśnienia, w jaki sposób czytanie Ewangelii może zamienić się w modlitwę. Podane są tam stopnie, według których powinna rozwijać się modlitwa: od lektury poprzez modlitwę do kontemplacji.

TEKST EWANGELII
Teksty z Ewangelii oraz zamieszczone w DODATKU wybrane cytaty z Pisma Świętego przytaczam za trzecim wydaniem Biblii Tysiąclecia (Poznań 1980). W kilku przypadkach wykorzystano inne wydania Pisma Św., m.in. „Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu” w przekładzie Jakuba Wujka (Kraków 1962).

Tekst każdej Ewangelii został tak opracowany, aby Ci ułatwić jego uważne czytanie i rozważanie. Zwróć uwagę na podział Ewangelii, tytuły i podtytuły. Zawierają one już pewien komentarz, mają charakter wyjaśnienia poszczególnych tekstów Ewangelii.

Są trzy rodzaje tytułów. Wielkość ich czcionek wskazuje, które są główne, a które podporządkowane. W ten sposób możesz się zorientować, że kilka perykop stanowi większą całość. Gdy zrozumiesz wymowę jakiegoś tekstu, spróbuj ją jeszcze raz rozważyć, ale tym razem w szerszym kontekście. Dobrze znany Ci tekst odkryje przed Tobą głębszą treść. I tak na przykład, znane Ci sąprzypowieści o zaginionej owcy, zgubionej drachmie lub synu marnotrawnym. Wszystkie trzy stanowią pewną całość i dlatego trzeba je przeczytać i rozważyć jako jedno opowiadanie⁵. Jest ono odpowiedzią Jezusa na zarzut faryzeuszy i uczonych w Piśmie, że jada z grzesznikami i celnikami. Jezus poucza ich o wielkim miłosierdziu Bożym.

KOMENTARZ DO EWANGELII
Z tekstem Ewangelii ściśle związany jest komentarz, w którym zostały wyjaśnione wszystkie perykopy. Oprócz tego znajdziesz w nim wprowadzenie do więk¬szych całości zawierających kilka perykop.

W komentarzach do trzech pierwszych Ewangelii zdarza się, że są odnośniki (sigle) do tekstu Ewangelii - ale bez komentarza. Na przykład w komentarzu do Mt 14, 1-12 są tylko odnośniki do dwóch pozostałych Ewangelii synoptycznych: Por. Mk 6, 14-29; Łk 9, 7-9. Tam znajdziesz brakujący w tym miejscu komentarz do danej perykopy.

DODATEK
Niektóre tematy zostały tylko zasygnalizowane w tekście, a rozwinięte lub uzupełnione w DODATKU pod wskazanym numerem {patrz: tekst nr ...). Dotyczy to także odniesień do Pisma Świętego. Stary i Nowy Testament stanowią jedną organiczną całość: natchnioną Księgę Objawienia, w której „Nowy Testament ukryty jest w Starym Testamencie, a Stary w Nowym znajduje wyjaśnienie”⁶. Nie można w pełni zrozumieć Ewangelii bez znajomości ksiąg Starego Testamentu.W odpowiednich miejscach KOMENTARZA znajdziesz odsyłacze do tekstu Pisma Świętego, który należy przeczytać. Kilka tekstów pochodzi z innych źródeł. Wyjaśniają one, pogłębiają lub poszerzają treści zawarte w omawianych perykopach ewangelicznych.

WYKAZ SKRÓTÓW KSIĄG STAREGO I NOWEGO TESTAMENTU
W niniejszym opracowaniu są nie tylko cytowane lub omówione różne teksty biblijne, ale znajdziesz w nim liczne odnośniki do ksiąg Pisma Świętego. Byłoby wskazane, abyś znalazł w swojej Biblii zaznaczony tekst i przeczytał go. W ten sposób będziesz mógł lepiej poznać całe Pismo Święte.

SŁOWNIK
Znajdziesz w nim wyjaśnione trudniejsze słowa, pojęcia i nazwy występujące w samej Ewangelii, w zagadnieniach wstępnych i w komentarzach.

UWAGI PRAKTYCZNE
Nie będzie już dane żadnemu człowiekowi napisać księgi, która by przewyższyła Ewangelię. Na ziemi nie powstało ani nie powstanie żadne dzieło ponad Ewangelię. Nie tylko z tej racji, że jest ona księgą natchnioną której pierwszym Autorem jest sam Bóg, ale również dlatego, że jej autorzy, Ewangeliści, wznieśli się na takie szczyty intelektualne, duchowe i literackie, na jakie żaden z autorów w ciągu wieków wznieść się nie potrafił - i nie potrafi. Odnosi się to przede wszystkim do Św. Jana. Pismo Święte nie tylko zawiera, ale jest słowem Bożym, dlatego tekst ewangeliczny przewyższa swoją rangą każde słowo autora. Jeżeli uważnie przeczytasz niniejsze opracowanie czterech Ewangelii, przyznasz mi rację.

Duchowych głębin, zawartych w Ewangeliach, nie da się ludzkim językiem ani opisać, ani wytłumaczyć. Można je tylko zasygnalizować - wskazać. Z tego faktu wynika cały układ książki i graficznie bardzo zróżnicowany tekst: wcięcia, wytłuszczenia, odnośniki i odsyłacze. Nie zniechęcaj się taką niekonwencjonalną szatą graficzną.

Już to samo nie pozwala książki, którą trzymasz w ręce, czytać jak powieści czy czasopisma. Jej tekst wymaga wielkiego wysiłku intelektualnego i duchowego. Na początku można ją tylko przerzucić lub przeczytać pobieżnie - a potem poszczególne partie, rozdziały czy podrozdziały czytamy uważnie, studiujemy, rozważamy i kontemplujemy.

Może ona być pomocna dla księży w przygotowaniu homilii, kazań i konferencji, dla prowadzących różne grupy i wspólnoty w przygotowaniu spotkań biblijnych, dzieleniu się Dobrą Nowiną itp.

Dla tych ostatnich bardzo pożyteczny może być krótki zarys hermeneutyki biblijnej, tzn. krótkie omówienie zasad i kryteriów, od których zależy właściwe rozumienie i wyjaśnianie Pisma Świętego w Kościele, pt. „Hermeneutyka wiary”. Znajdziesz go na końcu Ewangelii Św. Jana.

Niniejsze opracowanie Ewangelii służy jednemu celowi: abyś doszedł do po¬znania Jezusa Chrystusa, o którym Św. Paweł mówi, że stanowi najwyższą wartość⁷. Niech słowo Boże się szerzy i będzie wysławione⁸, a skarby Objawienia niech napełniają serca ludzkie⁹. Taka znajomość Pisma Świętego pomoże Ci w owocniejszym uczestniczeniu w liturgii, a zwłaszcza w Mszy Św.

Swoją modlitwę, wiarę i całe życie pogłębisz o tyle, o ile poznasz Jezusa Chrystusa. Każdego, kto głębiej wnika w Pismo Święte, powoli ogarnia nie tylko zachwyt, ale rodzi się w nim lęk. Wielkość i świętość Jezusa, Jego przykazania i wymagania mogą budzić obawy, a nawet święty lęk. Równocześnie jednak Jezus przyciąga swą dobrocią prostotą i pokorą. Jego ludzka i Boża miłość olśniewa nas, a zarazem onieśmiela. I tak powinno być: święta bojaźń, szacunek i podziw łączyć się winny z miłością oddaniem i zaufaniem.

G. Janouch zadał F. Kafce, sławnemu pisarzowi, pytanie:
- A Chrystus?
F. Kafka pochylił głowę i odpowiedział:
- To jest przepaść wypełniona światłem. Człowiek musi zamknąć oczy, aby się
w nią nie stoczyć.

Ty nie zamykaj oczu. Miej odwagę szeroko je otworzyć. A przede wszystkim otwórz swe serce. Zaufaj Kościołowi, w którym działa Duch Święty. Czerpiąc siłę i odwagę z wiary, daj się Mu wprowadzić w to światło. Jezus jest rzeczywiście światłością prawdziwą, która oświeca każdego człowieka¹⁰- również i Ciebie.

1 Mk 4, 41; por. 1, 24.27.34; 2, 7.
2 Kol 1, 26.
3 Por. Ef 3, 14-21.

4 J 17, 3.

5 Łkl5.

6 KO, 16.

7 Flp 3, 8.
8 2 Tes 3, 1.
9 KO, 26.
10 J 1, 9.

I. CZASY PRZEDBIBLIJNE
1. „PODRÓŻ KOSMICZNA”
„Kto własnymi oczyma widział święte miejsca, ten lepiej zrozumie Pismo Święte” - stwierdził już w IV w. po Chr. Św. Hieronim. O słuszności tych słów przekonały nas na nowo badania biblijne minionych wieków. Słusznie zatem nazwano ziemię palestyńską „piątą Ewangelią". Określenie to pochodzi od E. Renana, jednego z przedstawicieli racjonalistycznego wyjaśnienia życia Jezusa. Przez „piątą Ewangelię" E. Renan rozumiał konieczność umieszczenia zdarzeń ewangelicznych i nauk Jezusa w ramach konkretnej sytuacji geograficznej i krajobrazowej, aby tym łatwiej całą Ewangelię wyjaśnić w sposób naturalistyczny i przekreślić jej wymiar nadprzyrodzony i charakter świadectwa wiary. My jesteśmy daleko od takiego patrzenia na orędzie Ewangelii. Przez określenie „piąta Ewangelia” rozumiemy całe tło geologiczne, geograficzne i historyczne dziejów zbawienia i objawienia, które rozegrały się w Palestynie jako centrum Żyznego Półksiężyca.

„Piąta Ewangelia” - to określenie trafne, jeśli całą ziemię palestyńską i wszystko, co się na niej wydarzyło: jej dzieje geologiczne, historyczne, religijne i kulturalno-cywilizacyjne potraktujemy jako tło do najważniejszego spośród wydarzeń, które tu miały miejsce, mianowicie do objawienia się Boga człowiekowi i zbawienia, którego dokonał Jezus Chrystus. O etapach tego objawienia i zbawienia - czyli o historii zbawienia - daje świadectwo Pismo Święte. Dowiadujemy się z niego, że historia zbawienia dokonała się nie tylko w Palestynie. Miała ona swe etapy w Mezopotamii, Syrii i Egipcie. Dlatego krainy te trzeba widzieć jako pewną organiczną całość zarówno pod względem geologicznym, historycznym, kulturalno--cywilizacyjnym, jak i biblijnym. Krainy te to ziemie biblijne, ponieważ rozegrała się na nich historia zbawienia, o której mówią księgi biblijne.

Może nigdy nie będziemy w Palestynie, Egipcie czy Mezopotamii (dzisiejszym Iranie, Iraku i Kuwejcie). Książka, którą trzymasz w ręku, ofiaruje Ci coś więcej: podstawową wiedzę o tych krainach i o tym, co się tam wydarzyło począwszy od czasów prehistorycznych. Dziś już nie wystarczy tylko zobaczyć miejsca święte. Potrzebna jest solidna wiedza o nich. Im więcej posiądziesz wiadomości o Palestynie i o jej historii, tym lepiej zrozumiesz Ewangelie. Zamiast podróży do Ziemi Świętej zapraszam Cię zatem w podróż kosmiczną.

Palestyna jest na niej widoczna jako mały skrawek większej całości geograficznej swoim kształtem przypominającej sierp lub półksiężyc. Jego prawy koniec zaczyna się nad brzegiem Zatoki Perskiej. Rozszerza się on ku północy, swymi ramionami obejmując Mezopotamię, krainę leżącą pomiędzy dwiema wielkimi rzekami Eufratem i Tygrysem. Dalej ów księżyc zakrzywia się na zachód i opada ku południowi, biegnie przez Syrię, Palestynę i jeszcze niżej aż do Egiptu, gdzie znowu się zwęża w żyznej dolinie Nilu. Wszystkie krainy wewnątrz półksiężyca są bardzo urodzajne, choć otoczone ze wszystkich stron pustynią lub morzem. Dlatego nazwano cały ten obszar „Żyznym Półksiężycem”¹. Wyobraźmy sobie, że owym kosmicznym pojazdem - z którego zobaczyliśmy Żyzny Półksiężyc - wyruszamy w fantastyczną podróż w przeszłość. Znalazłszy się w epokach prehistorycznych wyruszamy w kierunku naszych czasów. Z naszego pojazdu będziemy obserwować fascynującą panoramę dramatycznych dziejów tego zakątka świata. Ale wszystko co ujrzymy, nie będzie fantastyką ani science fiction. Będą to fakty i udowodnione naukowo wydarzenia. Dzięki nauce możemy odtworzyć i poznać zarówno rzeczywiste przemiany geologiczne, jak i prawdziwe dzieje historyczne tego zakątka świata.

Zapraszam Cię zatem na wyprawę po czasach i krainach Żyznego Półksiężyca, na fascynującą wędrówkę po Palestynie i jej historii.

Wyruszając w naszą kosmiczną podróż, cofamy się o kilka milionów lat. Obserwowany przez nas skrawek ziemi, który kiedyś stanie się Palestyną jest wielką równiną która opada ze wschodu na zachód ku morzu. Oto jesteśmy świadkami niezwykłego kataklizmu geologicznego: w trzeciorzędzie na skutek ruchów tektonicznych i działalności wulkanów cała ta równina „pęka” wzdłuż linii północ-południe i tworzy wielki rów - jedyny na kuli ziemskiej fenomen geologiczny. Nie przekracza on nigdzie 20 km i ciągnie się od Taurusu aż do samego serca Afryki. Na terenie Palestyny osiąga on największe zagłębienie. Od stóp Hermonu depresja gwałtownie się obniża. Podczas gdy jeszcze nieco powyżej Dan najniższy punkt tej depresji położony jest ok. 550 m ponad poziomem Morza Śródziemnego, to po 10 km, w jeziorze Hule, już tylko 2 m n.p.m.. Dziesięć km dalej na południe dno Jeziora Tyberiadzkiego znajduje się już 208 m poniżej poziomu morza. U brzegów Morza Martwego depresja wynosi 395 m. Jest to najniższy punkt na całej powierzchni ziemi. Depresja zalana wodą nosi w geografii nazwę kryptodepresji. Kryptodepresja Morza Martwego, czyli jego dna, wynosi aż 793 m. Najgłębszą kryptodepresją świata jest niecka Bajkału, wynosząca 1287 m poniżej poziomu morza.

Milion lat temu w Europie wystąpiły cztery okresy zlodowacenia. W Palestynie padają wtedy obfite deszcze, które wypełniają doliny, zamieniając je w jeziora. Gdy na kontynencie europejskim topnieją lody, morze podnosi się i zalewa teren

Palestyny, przelewając się do owego pęknięcia tektonicznego, które zamienia się w zatokę Morza Śródziemnego. Wody morskie wypełniają całą dolinę Jordanu. Gdy wody opadają połączenie z morzem zostaje przerwane, ale pozostają wielkie rozlewiska wodne. W ten oto sposób powstają jeziora Hule, Tyberiadzkie i Morze Martwe.

Wody morskie wypełniały kiedyś całą dolinę Jordanu. Osadzająca się przez wieki sól jest do dziś przyczyną jałowości gleby. W okolicach Morza Martwego znajdują się całe pokłady soli.

Skorupa ziemska powoli się uspokaja. Działalność wulkanów i trzęsienia ziemi nie są już tak gwałtowne, by zmieniały nagle ukształtowanie terenu. Ziemia przygotowuje się na przyjęcie człowieka.

Aby mieć właściwe pojęcie o pięknie i barwności Palestyny, trzeba ją było widzieć na własne oczy w czasach Jezusa. Ale jeszcze i dziś naznaczona ona jest piętnem Bożym, urzeka podróżnych i pielgrzymów. Nie wystarczy przestudiować jakiś przewodnik po Ziemi Świętej, zobaczyć kilka zdjęć lub nawet film o tym skrawku ziemi. Skoro sami nie możemy w tej chwili stanąć na tej niezwykłej ziemi, przytoczymy opis naocznego świadka².

Palestyna to kraj wspaniały, którego piękno uderza nawet dziś. O ileż bardziej musiało być ono widoczne, zanim wieki tureckiego panowania nie zniszczyły tylu lasów i upraw, zanim kombinaty przemysłowe nie wdarły się ze swymi budowlami, dźwigami, kominami w krajobraz naznaczony piętnem Bożym.

Rysunek rzeźby terenu jest tu wszędzie tak doskonały, tak czysty i delikatny, że zda się kreślony ręką artysty. Wszędzie gra płaszczyzn, zmienność perspektyw wywołuje w duszy wrażenie tajemnej harmonii, zwracającej myśl ku wieczności. Pod ciemnoniebieskim niebem gama barw tworzy paletę niezwykle bogatą: czerwień gleby w winnicach, delikatna zieleń sadów, blade złoto dojrzewającego jęczmienia, brunatna płowość pustyni - wszystkie te kontrastujące ze sobą odcienie zlewają się w ciepłą rudość w słońcu, a brązowiejący fiolet w cieniu. Tu i ówdzie zaś, jakby dla tym pełniejszego pod¬kreślenia tej symfonii barw, kępy cyprysów wzbogacają ją o czerń swych sylwetek, albo też widać niebieskawą strugę drzew oliwnych chwiejących się na wietrze.

Mało jest krajów mogących roztoczyć tak wielką różnorodność widoków na tak małej przestrzeni. W ciągu kilku godzin można przejść od brzegów prawdziwie rajskiego jeziora do niepokojącego skupiska grzbietów górskich, do jałowych wąwozów, osypisk pełnych ostów. Z takiego to miejsca dobry Samarytanin podniósł rannego u skraju drogi. Na obszarze o tej samej depresji napotkać można w odległości pięciu mil od siebie bujny, tropikalny las godny afrykańskich sawann i przerażający krajobraz pozbawiony wszelkiego życia, gdzie pod ognistym niebem błyszczy niczym cyna powierzchnia wody otoczona wysokimi złomami nagich skał. Od najżyźniejszej doliny do owczych pastwisk tylko godzina drogi. A przewodnicy karawan, smagani wiatrem pustyni nabierają otuchy, widząc przed sobą śnieg błyszczący na szczycie Hermonu.

Prócz kilku miejscowości w Samarii i Transjordanii, gdzie wygasłe wulkany pozostawiły płaszczyzny lawy, cała gleba składa się z białego, popękanego wapienia, między który wciskają się wąskie pasy marglu. Stąd charakterystyczny wygląd dolin, głębokich gardzieli górskich, przepaścistych kanionów odgradzających, jak fortece, wąskie pasma gór. Stąd taka mnogość grot naturalnych, w których szukali schronienia i król Dawid w ucieczce przed swym zbuntowanym synem, i Słowo Wcielone, by jedną z nich uczynić miejscem swego narodzenia.

W czasach Jezusa, jak i obecnie, Palestyna zachodnia była strefą najbardziej uprzywilejowaną. Za piaszczystym jednostajnym wybrzeżem, okolonym rudymi wydmami, gdzie jedynie zatoka Haifa za cyplem Karmelu stanowi naturalne schronienie, rozpościerał się Saron, wspaniała równina, której bogactwo sławił już prorok Izajasz, gdzie za naszych dni nowy Izrael rozmnożył swoje sady drzew cytrusowych. Następnie za nierównym garbem wzgórza, rozciągał się drugi pas mułu, Szefela, na którym wspaniale rosła pszenica. Każdy Izraelita przemierzając tę krainę z rozbawieniem wspominał świetny kawał, który Filistynom urządził Samson, gdy przywiązawszy pochodnie do ogonów lisów, wypuścił je na filistyńskie pola żniwne.

Trzy dosyć strome stopnie tarasów, nacięte w bardzo wąskich wąwozach prowadzą do strefy gór, która na szerokości około 50 km, licząc od północy ku południowi, stanowi jak gdyby trzon kraju izraelskiego. Dla prawowiernego Żyda tu właśnie jest prawdziwy Kanaan, ziemia ponad wszystkie święta, gdzie najmniejszy wzgórek, strumień, najmniejsza wioska, wywoływały wspomnienie podniosłej przeszłości. Pismo święte mówi o Górach Judzkich, o górze Efrem, o górze Tabor i Garizim - w rzeczywistości te palestyńskie „góry” są tylko dużymi wzgórzami. Jedne z nich mają miękko zaokrąglone stoki, inne poszarpane przez erozję rysują wyniośle swą mocno rzeźbioną sylwetkę na horyzoncie niewielkich równin. Tabor ma 562 m nad poziom morza, Garizim 868, Góry Judzkie sięgają 860, Dżermak zaś, najwyższy z palestyńskich szczytów, nie przekracza 1200.

Teren górzysty, czyli druga strefa naturalna Palestyny, dzieli się na trzy okręgi. Położona na południu Judea była bastionem wiary, miejscem najwierniejszym. Tu osiedlił się Abraham, królowie wznieśli swą stolicę, tu czczony był prawdziwy Bóg. Ziemia jałowa, na której uprawy musiały tarasami czepiać się zboczy wzgórz, lub skupiać się w zapadlinach wypełnionych czerwonym mułem. Ziemia monotonna, niby śpiew synagogalny, ale tak piękna ze swym bezkresnym horyzontem, z tą wszędzie widoczną płową barwą która kojarzy się z kolorem lwiej skóry. Judea patetyczna, która stała się widownią męki Jezusa.

Bardziej na północ to już Samaria, bardziej zróżnicowana, gdzie zbiorniki bazaltowego mułu stanowiły „obietnicę pszenicy”, gdzie z doliny Jordanu przez równinę Ezdrelon tak łatwe było dojście do morza. Kraj tworzący pomost - tu Barak na wezwanie prorokini Debory zwyciężył wojska Sisary. W oczach pobożnych Żydów kraj przemieszany z pogaństwem, upadłej moralności, herezji i bluźnierstwa. Galilea natomiast, składająca się ze wzgórz i małych równin, lepiej nawodniona, to kraina spośród wszystkich najbardziej urocza, usiana wioskami i kępami drzew. Jerozolimscy uczeni w Piśmie wytykali jej zbytnią miękkość, lekkomyślność i niezbyt dokładne przestrzeganie nakazów Prawa. Galilea, kraj szczęśliwego dzieciństwa Jezusa, z którego pójdzie zwiastować światu nowinę miłości.

Trzecia naturalna strefa w niczym nie przypomina dwóch poprzednich: to rów Graben, jak mówią geolodzy, zapadlisko nazwane Ghor. Wąska od zachodu ku wschodowi nie przekracza nigdzie 20 km - depresja pogłębia się gwałtownie z północy na południe, od stóp Hermonu, aż do Idumei. Na jej dnie rzeka przepływa przez dwa jeziora i zatrzymuje się w trzecim jak zanotował Tacyt. To Jordan, jedyna prawdziwa rzeka w Palestynie. Rzeka w całym tego słowa znaczeniu biblijna. Księgi święte wymieniają ją wielokrotnie, a istnienie jej wiązało się z wielu wydarzeniami w historii Izraela i jest złączona z życiem Jezusa.

Najdalej ku północy rozpościera się urocza kraina lasów i wód tryskających spośród oleandrów. Kraj plemienia Dana, gdzie Jor i Dan łącząc się tworzą rzekę - mała palestyńska Szwajcaria. Rzymianie wznieśli tu świątynię bożkowi Pan, ale jest to też kraina, gdzie Jezus u stóp olbrzymiego głazu wyrzekł uroczyste słowa do Szymona: „Ty jesteś opoka, a na tej opoce zbuduję mój Kościół...”.

Kamienny próg spiętrza wody, tworząc duże, dość bagniste rozlewisko -jezioro Hule, zwane również „wodami Meromu”, słynne z tego, że nad jego brzegami Jozue zwyciężył sprzymierzonych ze sobą Jezubejczyków, Amorejczyków i Hetytów. W czasach ewangelicznych był to otoczony polami bobu rozległy staw, gdzie stojąc na jednej nodze bociany czatowały między trzcinami na karpie.

Stąd przez dziesięć kilometrów Jordan płynie wartko w dół i wpada do wielkiego jeziora, by po dwudziestu kilometrach z niego wypłynąć. Jezioro to nazwano Morzem Galilejskim, a od kształtu przypominającego kształt harfy: Kenneret czyli Genezaret. Jest to jeszcze obecnie jedno z najpiękniejszych miejsc na świecie, wytrzymujące porównanie z innymi sławnymi jeziorami europejskimi. Przejrzysta woda, znaczona czasem zagadkowymi plamami, zmienia kolor od szafiru do zieleni, nabierając silnych odblasków o barwie rdzy i ugru u stóp wschodnich skał. Wokół rozpościerają się wdzięczne wzgórza, pokryte starannie rozmieszczonymi uprawami. Tak wyglądało już jezioro Kenneret w czasach, gdy Chrystus powoływał pierwszych uczniów i gdy stojąc w łodzi mówił do rzesz zgromadzonych na brzegu.

Za czasów Jezusa było ono jeszcze piękniejsze i bardziej ożywione. Rybołówstwo i handel dawały utrzymanie wielkiej liczbie małych, białych osiedli, z których niejedno znajduje się dziś w ruinie. Żyło się tu szczęśliwie z pracy, pośród krzewów mimozy, jaśminów i oleandrów. Jest to kraj, w którym królestwo Boże zostało przyrzeczone wszystkim pokój czyniącym, ubogim duchem i pokornego serca.

Zaraz za jeziorem krajobraz się zmienia. Za strumieniem lawy, spiętrzającym wody jeziora, dolina staje się dziksza. To już nie raj, lecz Kikkar, dziwna kraina, gdzie spotyka się na przemian jałowe wrzosowiska i gęste zagajniki, step niemal ogołocony na skrajach i las tropikalny towarzyszący zawiłym skrętom rzeki. Obecnie krajobraz zmienił się. Roboty irygacyjne pozwoliły na utworzenie kibuców w pasach suchych, a lasy nadjordańskie przerzedziły się. W czasach Jezusa unikano tej okolicy. Wybierano drogę wzgórzami, ciągnącymi się między podnóżem Gór Judzkich a doliną. Właśnie tam dzięki szeregowi obfitych źródeł powstały oazy, tu strzelają w górę palmy rozsiewając wokół balsamiczną woń. Najsławniejsza z nich to Jerycho, gdzie Herod Wielki wzniósł dla siebie wspaniały pałac.

Jeszcze niżej Jordan rozlewa się szerzej między trzcinami i wierzbami, znikając powoli z oczu. Przez chwilę jeszcze wzrok śledzi jego muliste wody tonące w ciężkich, szarych nurtach Morza Martwego. Powietrze jest tu niezwykle ciężkie i nieruchome. Na przestrzeni 76 km długości i najwyżej 16 km szerokości rozpościera się tafla jego wód. Czasem podobne do cynowej płyty, a czasem do nieprzeźroczystego turkusu w oprawie nagich skał. Wody Morza Martwego to dziwna ciecz, oleista w dotyku, w której ciało ludzkie pływa po wierzchu bez zanurzania się. Rozpuszczone w niej liczne sole wydzielają niemiłą woń rozkładającego się minerału. U wybrzeży nie ma życia organicznego, lub nie ma prawie: brak ptaków, ale są owady, drażniące swym nieustannym przelotem. Wzdłuż brzegów wysychające strumienie wpadają do morza, widać rozsypane tu i ówdzie kępy tamaryszków. Obecnie smutne te wybrzeża nabrały nieco życia. Wydobywa się tu sodę i potas, produkuje się wspaniałe pomidory, założono nawet stację benzynową i urząd pocztowy. Ale przed dwoma tysiącami lat była tu pustka. Spotykano tu jedynie biało odzianych anachoretów, którzy uciekali od świata, a szukali Boga.

1. Nazwa „Żyzny Półksiężyc” pochodzi od J.H. Breasteda (1865-1935). Niektórzy pojęcie to zacieśniają tylko do Mezopotamii, Syrii i Palestyny - bez Egiptu. My natomiast tym pojęciem obejmujemy również Egipt.

2. H. Daniel-Rops, Życie codzienne w Palestynie za czasów Chrystusa, Poznań 1964, s. 8-18.

Wprowadzenie

Tom I
PALESTYNA - KRAJ JEZUSA HISTORYCZNE KORZENIE NASZEJ WIARY
Część pierwsza Dzieje Palestyny
I. Czasy przedbiblijne
2. Geologiczne dzieje ziemi palestyńskiej
3. Dzieje człowieka na ziemi palestyńskiej
4. Piękno i wielobarwność ziemi palestyńskiej
5. Dwa jeziora palestyńskie
II. Czasy biblijne
1. Od Abrahama do Bar Kochby
3. „Gdy cały świat pogrążony był w pokoju”
4. Symboliczne ujęcie końca Izraela i początku Kościoła
Część druga Z archeologii Nowego Testamentu
I. Wiadomości wstępne
II. Ewangelie - najbardziej udokumentowane księgi starożytności
2. Najstarsze rękopisy (apografy) Nowego Testamentu
III. Wykopaliska archeologiczne
1. Wykopaliska archeologiczne w Nazarecie
2. Wykopaliska archeologiczne na Golgocie
3. Odkrycia na Pustyni Judzkiej
4. Starożytne monety
6. Kamień grobowy z Leontopolis
8. Betesda, czyli Sadzawka Owcza

9. Lithostrotos
10. Ślad Poncjusza Piłata w Cezarei

11. Egipski syn marnotrawny
12. Rozporządzenie cesarskie
13. Ślady po X Legionie rzymskim
14. Najstarsza mapa Palestyny
Część trzecia Wnioski wynikające z „kosmicznej podróży” i badań archeologicznych
1. Palestyna - najniebezpieczniejsze miejsce na ziemi
2. Przedziwny fenomen historii
3. Przedziwna ekonomia Boża
4. Dziedzictwo po starożytnym Wschodzie i czasach biblijnych
5. Teksty biblijne w świetle historii i archeologii
Dodatek

Tom II
EWANGELIA WEDŁUG Św. MATEUSZA KSIĘGA WYPEŁNIONYCH OBIETNIC BOŻYCH
I. Św. Mateusz - natchniony świadek tradycji apostolskiej

1. Celnik i Apostoł

2. Ewangelia św. Mateusza
3. Ewangelia św. Mateusza - dramat w siedmiu aktach
4. Ewangelia św. Mateusza księgą wypełnionych obietnic
II. Ewangelia św. Mateusza - Obraz Jezusa
1. Jezus z Nazaretu jest obiecanym Mesjaszem
2. Jezus z Nazaretu jest synem Dawida
3. Jezus z Nazaretu jest Emmanuelem
4. Jezus z Nazaretu jest drugim Mojżeszem
5. Jezus z Nazaretu jest budowniczym królestwa niebieskiego
6. Jezus z Nazaretu jest budowniczym Kościoła
7. Jezus z Nazaretu jest Pośrednikiem powszechnego zbawienia
8. Pozostałe imiona i tytuły Jezusa z Nazaretu
III. Ewangelia św. Mateusza źródłem życia duchowego
Biblijne korzenie życia chrześcijańskiego
1. Kazanie na Górze - sercem Ewangelii
2. Prawo Miłości - sercem Kazania na Górze
Ewangelia według św. Mateusza i komentarz
Dodatek

Tom III
EWANGELIA WEDŁUG ŚW. MARKA DOBRA NOWINA O JEZUSIE CHRYSTUSIE SYNU BOŻYM
I. Św. Marek - natchniony świadek tradycji apostolskiej
1. Uczeń i towarzysz św. Piotra i św. Pawła

2. Ewangelia św. Marka
3. Czasowo-geograficzne ramy Ewangelii św. Marka
4. Św. Marek jako teolog
II. Ewangelia św. Marka - Obraz Jezusa
1. Jezus z Nazaretu - prawdziwy Człowiek - jest Mesjaszem i Synem Bożym
2. Chrystologia Ewangelii św. Marka

3. Sekret mesjański
III. Ewangelia św. Marka źródłem życia duchowego
Biblijne korzenie życia chrześcijańskiego
1. Droga Jezusa naszą drogą zbawienia
2. Droga Jezusa szkołą życia chrześcijańskiego

4. Ewangelia nowym rodzajem literackim
5. Ewangelia księgą o naśladowaniu Chrystusa
Ewangelia według św. Marka i komentarz
Dodatek

Tom IV
EWANGELIA WEDŁUG ŚW. ŁUKASZA TAJEMNICA CHRYSTUSA POŚRÓD NAS
I. Św. Łuklsz - Natchniony świadek tradycji apostolskiej
1. Towarzysz i współpracownik św. Pawła Apostoła

2. Ewangelia św. Łukasza

3. Sylwetka św. Łukasza
4. Św. Łukasz jako historyk i teolog
5. Św. Łukasz jako teolog historii zbawienia
6. Struktura i układ Ewangelii
II. Ewangelia Św. Łukasza - Obraz Jezusa

1. Bóg - Człowiek
2. Jezus jest Zbawicielem - „Narodził się wam Zbawiciel”

3. Ewangelia społeczna
4. Mesjasz-Król i Mesjasz-Pan
5. Tajemnica Jezusa Chrystusa pośród nas
III. Ewangelia Św. Łukasza źródłem życia duchowego
Biblijne korzenie pełni życia chrześcijańskiego
1. Ewangelia Ducha Świętego

2. Ewangelia modlitwy
3. Ewangelia radości i pokoju

Uwagi o modlitwie biblijnej
Ewangelia według św. Łukasza i komentarz
Dodatek

Tom V
EWANGELIA WEDŁUG ŚW. JANA KSIĘGA WIARY I MIŁOŚCI
I. Dialogowy i modlitewny charakter czwartej Ewangelii
II. Św. Jan - Apostoł i Ewangelista
1. Syn Zebedeusza i Apostoł Jezusa
2. Kłopoty z autorstwem czwartej Ewangelii
3. Autor czwartej Ewangelii ostatnim świadkiem tradycji apostolskiej

III. Ewangelia św. Jana
1. Ewangelia duchowa - najstarsze świadectwa o czwartej Ewangelii

2. Cel czwartej Ewangelii

3. Księga Objawiona

4. Księga wiary
IV. Jezus Chrystus w Ewangelii Św. Jana
1. Słowo - Jednorodzony Bóg w łonie Ojca

2. Syn - Boży i Człowieczy
3. JA JESTEM - Szczyt samoobjawienia się Jezusa
4. Chrystus - Zbawiciel świata
V. Czwarta Ewangelia - księgą znaków
1. W Jezusie wypełniły się znaki, symbole i typy Starego Testamentu
2. Symboliczny język Jezusa
3. Jezus żywym obrazem Boga niewidzialnego
VI. Życie duchowe w ujęciu czwartej Ewangelii
1. Chrystus obecny w Kościele i sakramentach
2. „Chrystus obecny” w Kościele i sakramentach dawcą Ducha Świętego
3. Istota życia duchowego - życie w Duchu i z Ducha
4. Rola Ducha Świętego w życiu człowieka 835
5. Podwójne źródło poznania Jezusa: Duch Święty i Pismo Święte

Uwagi o modlitwie biblijnej
Ewangelia według św. Jana i komentarz

Podsumowanie
I. Ty jesteś uczniem, którego Jezus miłuje
1. Księga wiary i miłości

2. Miłość objawiona
3. Uczeń, którego Jezus miłuje
4. Czy Mnie miłujesz?
II. Ewangelia mistyczna

1. Pojęcie mistyki
2. Misterium Paschalne Chrystusa źródłem życia duchowego i mistycznego

3. Duch tnie kędy chce
III. Hermeneutyka wiary.
Zasady rozumienia i wyjaśniania Pisma Świętego w Kościele

1. Na drodze naukowej

2. Na drodze modlitwy
3. Modlitwa wewnętrzna Św. Teresy z Lisieux
Dodatek

Wykaz skrótów
Słownik
Literatura uzupełniająca

Tadeusz Loska SJ

Wydawnictwo WAM

Kraków 2009