Co to jest odpowiedzialne wychowanie?

Dzieci potrzebują własnej przestrzeni. Nie ingerujcie w nią, jeśli Was nie proszą, pozwólcie im samodzielnie działać. Nie stawiajcie dzieci na pierwszym miejscu, one tego nie wymagają: wiedzą doskonale, że macie inne zadania do wypełnienia. Zależy im jedynie na tym, abyście je szanowali i słuchali wtedy, kiedy tego potrzebują.

Zakazy

Już w wieku dwóch lat dziecko zaczyna wyznaczać sobie cele i postępować, kierując się motywami i wartościami. Lecz hierarchia tych wartości jest jeszcze bardzo ograniczona i niepewna. Nawet jeśli wydaje się podejmować wolny wybór, w rzeczywistości powoduje nim najsilniejszy impuls lub uczucie. Tak więc wartością nie jest dla niego to, co jest ważne samo w sobie, lecz to, co najbardziej pociągające. Ta dziecięca logika, o ile nie zmieni się wraz z upływem czasu, może uczynić z nastolatka osobę uznającą za dobro jedynie to, co dla niego przyjemne. Dlatego też należy dziecko wspomóc w odkrywaniu radości i pozytywnych uczuć płynących z czynionego dobra (zachęcając do niego, nagradzając i pokazując jego wartość) i zakazywać czynienia zła. Rzeczą błędną jest dawanie mu wszystkiego i natychmiast. Musi się nauczyć, że rzeczy się zdobywa, a oczekiwanie sprawia, że są jeszcze cenniejsze.

W wieku dwóch, trzech lat dziecko musi nauczyć się ustępować. „Ale ono zawsze chce mieć rację!" „A ty jesteś tak słaba, że musisz mu ją zawsze przyznawać". „Jeśli tego nie zrobię, frustracja i trauma źle wpłyną na jego życie". A tymczasem, jeśli nie wpoisz mu konieczności kontrolowania siebie, nigdy nie nauczy się życia - będzie mu jedynie stawiać wymagania. Tak jak dziecko potrzebuje rękawów, których mogłoby się „uczepić", tak potrzebuje również mocnych i zdecydowanych interwencji. Nigdy nie powinno mieć ostatniego słowa i wygrywać czegokolwiek kosztem rodziców. Miłość żyje w zgodzie z wydawaniem poleceń, wymaganiem, odmawianiem - wręcz tego wymaga. Kochamy również, zakazując wyrządzania sobie krzywdy.

Kary

Dziecko przyjmuje karę, jeśli tylko jest zasłużona, a nie spowodowana złym nastrojem rodzica. Problemem nie jest pytanie: karać czy nie, lecz: jakie racje powodują rodzicem? Czy czyni to dla dobra swego dziecka, czy też aby rozładować swoje napięcie? Tylko ten, kto miłuje, ma prawo wymierzać karę. Wymierzenie kary powinno nastąpić za wspólnym porozumieniem obojga rodziców i po wytłumaczeniu dziecku jego powodów. Jednocześnie nie można karać za rzeczy, na które jeszcze wczoraj dziecko miało nasze przyzwolenie i które będziemy tolerować jutro.

Zawsze lepiej jest karać w tajemnicy, bez świadków. Dziecko powinno jak najszybciej odpowiedzieć za swoje przewinienia - nigdy nie powinniśmy odkładać kary na następny dzień. A gdy już jest po wszystkim, należy sprawę zamknąć i o niej zapomnieć. Błąd dziecka nie powinien być już nigdy przywoływany. Lepiej jest patrzeć naprzód niż wstecz. Kary cielesne są zbędne: wywołują w dziecku tylko gniew, a nie prowokują do przemyślenia własnego postępowania. Kara jest ostatnim ze sposobów na zmianę myślenia dziecka przyzwyczajonego do wiecznych zwycięstw i służby innych.

Nauka odpowiedzialności

Chodzenie do sklepu i kupowanie tam wszystkiego, czego zapragnie; samodzielne wybieranie prezentów („co chciałbyś na Gwiazdkę?"), które niszczy czar oczekiwania i niespodzianki; pozwalanie, aby to ono decydowało, czy przyjdzie na kolację, czy też będzie oglądało telewizję; nasze poczucie satysfakcji, gdy kieruje dziećmi wokół; wyręczanie go w sprzątaniu zabawek; szukanie tego, co zgubiło... Gdy tak postępujemy, w pewnym momencie mamy dość, a sposób, w jaki to pokazujemy, pogarsza tylko sytuację. Ale istotą problemu nie jest dziecko, lecz rodzic: rodzic, który boi się stracić uczucie swojego dziecka i dlatego rozwiązuje wszystkie jego problemy. A tymczasem zamiast szacunku otrzymuje jego pogardę i impertynencję.

Dziecko zawsze będzie chciało pozostać dzieckiem, by nie podejmować odpowiedzialności, która zwiększa się wraz z wiekiem. Dorastanie pod wieloma względami jest bardzo niekorzystne. Lepiej jestpozostać w centrum zainteresowania całej rodziny i okręcać ją sobie wokół palca. Odgrywając swoją rolę małego dziecka, wykorzystać do końca ten niezwykły czas, często znajdując w rodzicach bardzo wdzięcznych widzów - im równie trudno jest pogodzić się z upływem czasu.

Inną cechą charakterystyczną dla okresu dzieciństwa jest pragnienie „władzy absolutnej". Chęć otrzymywania wszystkiego i natychmiast. Dziecko szybko poznaje urok wydawania rozkazów, żąda zaspokojenia wszystkich swoich, wywoływanych przez impulsy, potrzeb i często jest w tym popierane przez dumnych rodziców, którzy w takim zachowaniu dopatrują się jego siły charakteru. Dlatego też zrozumieć należy, jak ogromny krok musi uczynić dziecko, aby wyzwolić się ze swoich kaprysów, instynktów, krnąbrności i dobrowolnie oddać się władzy rozumu. Często to rozumiemy, lecz nie wspieramy.

Stawianie wymagań

Dziecko musi nauczyć się tego, czego wcześniej czy później zażąda od niego życie: zrozumieć, że nie jest pępkiem świata. Musi stać się przyjazne, przemienić swój charakter - jest to droga pełna trudności, często oznaczająca działanie wbrew sobie. Stać się czułym, uważnym i szczodrym... Czego więc wymagać? Przede wszystkim szacunku. Nie należy stawiać siebie na równi z dzieckiem: lepiej jest przyjąć rolę nauczyciela niż tylko przyjaciela. Rodzic stanowi dla dziecka autorytet i tym powinien dla niego pozostać, nawet jeśli będzie wzorcem pełnym młodzieńczej radości i poczucia humoru. Nie chodzi tutaj o mówienie: „Bez dyskusji! Masz się uczyć albo iść zarabiać jak twój ojciec!". Takie postępowanie nie uwzględnia etapów rozwoju dziecka - trzeba z miłością i delikatnością wspierać je w podejmowaniu kolejnych obowiązków.

Słuchanie i ukierunkowywanie

Słuchać. Pozwolić dziecku, aby swobodnie wyraziło swoje potrzeby w dogodnym dla niego czasie i własnymi słowami. Nie zastanawiać się nad odpowiedzią (co mam mu powiedzieć?), lecz spróbować zrozumieć (co takiego próbuje mi powiedzieć? co je przeraża, porusza, czyni szczęśliwym...?) Nigdy nie mów: „teraz nie mam czasu; powiesz mi to później".

Ukierunkowywać. Rodzic, który zrozumiał potrzeby dziecka, podejmuje trud ich ukierunkowywania, poprawiania, zaspokajania. Pojmuje jego potrzeby, lecz to on mu mówi, czy i jak je urzeczywistnić. Rolą rodzica jest naprowadzić dziecko na drogę przynoszącą pozytywne rezultaty. Jeśli mu czegoś odmawiamy powinniśmy powiedzieć, że spełnienie tej prośby byłoby, być może, o wiele prostsze od odmowy, lecz nie byłoby dla niego dobre.

Słuchać bez uprzedzeń i z otwartością. Kierować, nie słuchając i ze stanowczością. Rodzic nie ma obowiązku ulegać przekonaniom dziecka. Rodzic może stawiać wymagania i zakazy, które muszą być trwałe i nie zawsze wygodne dla samego opiekuna. To w zachowaniu rodziców dziecko znajduje potwierdzenie własnego bezpieczeństwa lub zagrożenia.

Jedność rodziców

Dzieci zawsze reagują na oboje rodziców, nawet jeśli w danym momencie mają przed sobą tylko jedno z nich. Odpowiedź na zachowanie dziecka musi być poprzedzona porozumieniem między rodzicami - każde z nich powinno zawsze mówić w imieniu obojga i być pewne, że druga strona udzieli mu swojego wsparcia. Aby osiągnąć pozytywny efekt, z założenia konieczna jest współpraca pomiędzy rodzicami i ich wzajemny szacunek.

• Czy posiadanie dzieci utrudniło relację pomiędzy wami?
• Czy znajdujecie czas, aby porozmawiać o sobie, a nie tylko o dzieciach i rzeczach do zrobienia?

Miłość nie oznacza adorowania dzieci. Nie ma nic gorszego dla dziecka niż świadomość, że jego rodzice poświęcili się dla niego do tego stopnia, że żyją już tylko dla niego: będzie ono nieustannie zwiększało wymagania. Rodzic nie jest służącym swojego dziecka. Ma inne zadanie do wypełnienia: pracę nad relacją z małżonkiem. Nie jest dobrze, jeśli dziecko przerywa każdą rozmowę rodziców lub przeszkadza im w okazywaniu sobie czułości. Także oni mają prawo do prywatności, więc co jakiś czas dobrze jest zostawić dziecko pod czyjąś opieką. Nie dlatego, że przeszkadza, lecz dlatego, że każde małżeństwo ma potrzebę samotnego wieczornego wyjścia.  Również dziecko potrzebuje własnej przestrzeni. Nie ingerujcie w nią, jeśli nie jesteście proszeni, pozwólcie mu na samodzielne działanie. Powszechnym błędem jest stawianie swojego dziecka na pierwszym miejscu. Tymczasem dzieci tego nie wymagają: wiedzą doskonale, że macie inne zadania do wypełnienia. Zależy im jedynie na tym, abyście je szanowali i słuchali wtedy, kiedy tego potrzebują.

Więcej w książce: My i nasze dzieci. Wskazania dla rodziców dzieci do lat 10 - Alessandro Manenti