Kiedy dzieci mogą być naprawdę sobą?

Mądrość wychowawcy polega na tym, aby odwołując się do naturalnych reakcji dziecka, pomóc mu wznosić się na szczyty jego możliwości. W jakich sytuacjach najłatwiej ujawniają się te naturalne reakcje? Kiedy dzieci i młodzież mogą być naprawdę sobą? Kiedy angażują się bez reszty?

Jedną z takich dziedzin, w których dzieci spontanicznie uruchamiają swoje reakcje, są wszelkiego rodzaju gry. Wielkie zalety pedagogiczne gry dostrzegało wielu wychowawców, którzy zajmując się dziećmi, uważnie obserwowali ich zachowanie w różnych sytuacjach. Między innymi zwrócił na to uwagę twórca skautingu Robert Baden-Powell. O tym, z jak wielką siłą gry wciągają dzieci i młodzież, świadczy niezwykła popularność gier komputerowych. Na przykładzie gier komputerowych widać jednak, że nie każdy rodzaj gier ma pozytywne efekty wychowawcze, nie każda gra aktywizuje dziecko w pożądany sposób, nie każda wnosi wartościowe treści poznawcze.

Istotą gry, jako szczególnego rodzaju zabawy, jest połączenie naturalnej aktywności z elementami indywidualnej lub zespołowej rywalizacji, przebiegającej w warunkach określonych zrozumiałą dla uczestników konwencją, czyli zasadami danej gry. Polem tej rywalizacji mogą być różne umiejętności i sprawności, dzięki którym uczestnicy konkurują pomiędzy sobą, wykonując właściwe dla danej gry działania (czynności) - kto szybciej, kto dalej, kto więcej, kto dłużej, kto celniej itd. Walory gier polegają nie tylko na tym, że dzieci, angażując się w rywalizację, przy okazji doskonalą swoją pamięć, spostrzegawczość, refleks, koordynację ruchową, umiejętność koncentracji itp. Ważne jest również to, że uczestnicy gry działają pod wpływem emocji rywalizacyjnych, inaczej mówiąc, dość silnych napięć, które tym samym uczą się opanowywać. Szczególne znaczenie dla wychowania ma to, że dziecko, gdy przegra, uczy się przyjmować porażkę. Umiejętność przegrywania nie jest dla dzieci łatwa i tu często potrzebna jest życzliwa pomoc dorosłych. Czasem trzeba także pomagać dzieciom nabrać właściwego dystansu do swoich zwycięstw. Dzieci i młodzież chętnie organizują sobie różnego rodzaju gry, ale dorośli winni czuwać z daleka nad tym, jakie są to gry i jak one przebiegają. Sytuacja rywalizacji rodzi bowiem pokusę wygrywania za wszelką cenę nie tylko świecie ludzi dorosłych. Także wśród dzieci i młodzieży zdarzają się próby nieuczciwych zagrań, oszukiwania lub faulowania, które czasem wymagają reakcji osób wychowujących.

Spośród różnych rodzajów gier szczególne walory mają gry i zabawy ruchowe. Aktywność ruchowa stanowi niezwykle ważny czynnik w rozwoju dzieci, ma także ogromne znaczenie dla zdrowia. Ruch jest naturalną potrzebą, którą zdrowe dzieci zaspokajają poprzez spontaniczną aktywność. Dlatego dużo zabaw organizowanych przez same dzieci ma charakter zabaw ruchowych, które przybierają mniej lub bardziej sportowy charakter. Przykładem mogą być zabawy w berka, w chowanego, skakanie na skakance czy spontaniczne wyścigi. W dzisiejszych warunkach tryb życia i sposób spędzania czasu przez dzieci i młodzież ulega wyraźnym zmianom. Telewizja, komputery oraz coraz dłuższa nauka w szkole i w domu powodują. że rośnie liczba godzin, które dzieci i młodzież spędzają w pozycji siedzącej. Dlatego trzeba tworzyć warunki i zachęcać, żeby nasi wychowankowie jak najwięcej czasu spędzali w ruchu i jeśli to możliwe, na świeżym powietrzu. Warto też ponieść pewne koszty z tym związane.

Młodszym dzieciom łatwiej jest spontanicznie bawić się w ruchu, trudniej natomiast uczestniczyć w grach i zawodach sportowych, które wymagają już bardziej zaawansowanych umiejętności. Warto pamiętać, że maluchy doskonale bawią się pod kierunkiem dorosłych w zabawy typu pląsy ze śpiewem. Wśród nieco starszych dzieci szybko przybywa takich, które preferują siedzący tryb życia. Dlatego dla młodzieży warto organizować różnego rodzaju zajęcia sportowe. Mogą to być klasyczne gry zespołowe, np.: piłka nożna, siatkówka, koszykówka, różne wieloboje, biegi na orientację, gry terenowe, a także dostosowane do wieku i warunków konkurencje siłowe. Oczywiście nie chodzi tu o tzw. sport wyczynowy, który w dużej części przekształcił się w naszych czasach w sport zawodowy.

Udział w walce na boisku lub podczas gry terenowej czasem łączy się z koniecznością zmagania się z własnym zmęczeniem, wytrzymaniem bólu po zderzeniu z przeciwnikiem w walce o piłkę i z innymi trudnymi sytuacjami. Wszystko to sprzyja wzmacnianiu odporności fizycznej i psychicznej. Dlatego zarówno rodzice, jak i inni wychowawcy powinni w miarę możliwości i warunków stwarzać młodym ludziom okazje do przeżywania prawdziwej sportowej przygody. Bo związane z tym doświadczenia i przeżycia stanowią niewątpliwie ważny czynnik ich dojrzewania fizycznego, emocjonalnego i duchowego.