Kłopoty z tłumaczeniem encykliki. W polskim wydaniu pojawia się zwrot nieobecny gdzie indziej

Internauci zwracają uwagę na niecodzienne tłumaczenie jednego z paragrafów encykliki "Fratelli tutti", który zmienia znaczenie tekstu Franciszka.

Trudno o ocenę całego tłumaczenia encykliki "Fratelli tutti" w kilka dni po premierze, ale już teraz niektórzy internauci zwrócili uwagę na specyficzne tłumaczenie niektórych terminów z paragrafu 168., które nie powtarzają się w wydaniach encykliki w innych językach.

W polskim tekście papieskiego dokumentu czytamy, że:

168. Sam rynek nie rozwiązuje wszystkiego, chociaż czasami chcą, abyśmy uwierzyli w ten dogmat wiary neoliberalnej. To kiepski, powracający sposób myślenia, który zawsze proponuje te same recepty w obliczu wszelkich wyzwań. Neoliberalizm sam się powiela, uciekając się do magicznej teorii „redystrybucji” lub „skapywania” – nie nazywając jej wprost – jako jedynego sposobu na rozwiązanie problemów społecznych. Nie dostrzega, że rzekoma redystrybucja nie rozwiązuje nierówności, która jest źródłem nowych form przemocy zagrażających tkance społecznej.

(fragment encykliki na dzień 06.10.2020 // www.vatican.va

Tak brzmiące zdanie kieruje uwagę czytelnika na pojęcie redystrybucji, czyli wyrównywania nierówności społecznych przez transfer dochodu między podmiotami na przykład dzięki wysokim podatkom od osób zamożnych i niskim dla osób o niskich przychodach, z których to pieniądze są przeznaczane na powszechnie dostępne dobra publiczne. Tak rozumiana redystrybucja bywa często przedmiotem krytyki neoliberalnych ekonomistów i trudno wśród nich szukać jej zwolenników.

Zupełnie innego znaczenia nabiera paragraf 168. w wydaniu włoskim, hiszpańskim i angielskim, gdzie pojawia się zwrot "spillover" (we wł. "traboccamento", w hiszp. "derrame"), oznaczający zgoła coś innego niż redystrybucję. Spillover, czyli "efekt rozlewania", pojawia się wtedy, gdy owoce działań podejmowanych w jednej sferze rozprzestrzeniają się spontanicznie na inne sfery. Jako przykład bywa przywoływania integracja europejska, która rozpoczęta polityką gospodarczą, przeszła na pole współpracy w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego czy transportu, zwiększając integrację członków Unii Europejskiej (przykład podają Paweł Frączek i Anna Mazurkiewicz w tekście "Efekt spill-over a modernizacja krajowego sektora energii", który jest poświęcony właśnie rynkowi energii). Dotyczy ono również informacji, ale także ekonomii, gdzie zyski osiągane w jednej sferze (na przykład społeczne) mogą się przełożyć na większą produktywność, albo wtedy, gdy państwo wchodzące we wspólnotę handlową zwiększa swoją produkcję przez nowe rynki zbytu.

Innymi słowy - spillover jest czymś dalekim od redystrybucji, za to powiązanym ze "skapywaniem", czyli "trickle-down theory", która wiąże wzrost zamożności ubogich z obniżeniem podatków dla bogatych. Ta druga grupa ma w założeniu dzięki niskim kosztom zwiększać zatrudnienia i dokonywać większych inwestycji, na których skorzystają biedni. W tym sensie jest "rzekomą" redystrybucją, lecz nie faktyczną.

Pomyłka, która pojawia się w polskim tłumaczeniu wypacza sens oryginału, lecz może wiązać się z tłumaczeniem niemieckim. Wprawdzie w niemieckojęzycznym wydaniu encykliki w zdaniu "Neoliberalizm sam się powiela, uciekając się do magicznej teorii «redystrybucji» lub «skapywania»" w miejsce redystrybucji pojawia się wprost zwrot "Spillover", lecz już w kolejnym można przeczytać o "vorgebliche Neuverteilung", czyli "domniemanej/rzekomej redystrybucji" - tak jak w wydaniu polskim. Niemniej pierwsze pojęcie zostaje zachowane, oddając właściwy sens paragrafu, w którym papież Franciszek nie przedstawia krytyki redystrybucji, lecz czegoś dokładnie przeciwnego - oczekiwania, że ekonomiczne nierówności zostaną usunięte w magiczny sposób dzięki "skapywaniu" od zamożnych do ubogich.