Czy można żyć bez grzechu?

Święty Jan odpowiada na pozór sprzecznie. Pisze: "Jeżeli twierdzimy, że nie ma w nas żadnego grzechu, to samych siebie oszukujemy i nie ma w nas prawdy" (1 J 1,8). Potem dodaje: "Każdy, kto trwa w Nim, nie grzeszy, z tych zaś, którzy grzeszą, nikt nie widział Go ani Go nie poznał" (1 J 3,6).

Egzegeci wskazują, że chodzi o dwie różne sytuacje, dwa róż­ne stany "grzeszności". Pierwszy fragment odnosi się do naszej skażonej natury, przypominając, że grzech "mieszka w nas", że człowiek nosi w sobie dziedziczną skłonność do grzeszności jako skutek grzechu pierworodnego. Jako ludzie jesteśmy społecznością grzeszników, ale jako Kościół stajemy się "świętą społecznością grzesznych ludzi", a więc tych, których grzech został odkupiony, którzy już przynależą do Chrystusa. Katechizm przypomina, że "wszyscy członkowie Kościoła, łącznie z pełniącymi w nim urzędy, muszą uznawać się za grzeszników. We wszystkich kąkol grzechu jest jeszcze zmieszany z dobrym ziarnem ewangelicznym aż do końca wieków". Mówiąc krótko, bez grzechu żyć się nie da. Ale czy da się żyć bez grzeszenia? A jeśli tak, to bez jakiego grzeszenia?

Jezuita, ojciec Dariusz Kowalczyk w jednej ze swoich książek analizował, dlaczego święty Augustyn nigdy się nie spowiadał. Przypomniał starożytną praktykę życia bezgrzesznego, która obwarowana była spowiedzią jednorazową i powiązana z pokutą publiczną. Takie podejście do grzechu i spowiedzi skutecznie "od­straszało" od grzeszenia, gdyż konsekwencje były dosyć zasad­nicze: brak możliwości drugiej spowiedzi i na dodatek pręgierz publicznego wstydu. Można zaryzykować stwierdzenie, że sta­rożytność traktowała grzech "poważniej". W pewnym sensie źle rozumiana praktyka sakramentu pokuty i pojednania może we współczesnym człowieku zrodzić niejakie pozwolenie na grzech, bo przecież zawsze będzie można się z niego wyspowiadać. W ten sposób wyzbyliśmy się powagi ostatecznego charakteru spowiedzi i pokuty. Augustyn - stawia tezę Kowalczyk - nie spowiadał się, bo "nie miał z czego". Z tekstu jezuity można wywnioskować, że starożytność miała z jednej strony większy respekt przed grze­chem, z drugiej jednak większą świadomość, czym on jest. Jak się wydaje, starożytni chrześcijanie nie mylili grzechu ze słabością, jak to się nam często zdarza.

Jak wiadomo, teologia katolicka odróżnia grzech lekki od śmiertelnego. Ten drugi oznacza dobrowolne odwrócenie się od Boga, a jego konsekwencją jest stan potępienia, który nazywamy piekłem. Tak uczy Katechizm. Doprecyzujmy, że grzech śmiertelny (zwany też czasami ciężkim) - jak przypomina Kowalczyk - "pole­ga [...] na wolnej, egzystencjalnej i radykalnej decyzji przeciwsta­wiania się woli Bożej; zakłada pełną i jasną wiedzę, wolność i cięż­ką materię". Jak się wydaje, nie jest łatwo taki grzech popełnić. I jak wynika ze wspomnianego tekstu, to właśnie takiego grzechu Augustyn nigdy po chrzcie nie popełnił. Interesujące jest w tym kontekście to, że Benedykt XVI w swojej encyklice Spe salvi nie mówi o jednostkowym grzechu ciężkim, a raczej o "decyzji, która w ciągu całego życia nabiera kształtu", a która staje się ostateczna dopiero wraz ze śmiercią.

Okoliczności "koniecznych" do popełnienia grzechu ciężkiego jest wiele. Odpowiedź na pytanie, czy da się je wszystkie razem spełnić, zależy zapewne od interpretacyjnego punktu widzenia. Są tacy, którzy grzech śmiertelny widzą bez mała wszędzie, inni -nigdzie, wychodząc z założenia, że człowiek nie jest zdolny do jego popełnienia. Istota problemu leży w poprawnie ukształtowanym sumieniu, które jasno nam wyrzuca, co złe, a co dobre.

Jedno jest pewne: do grzechu śmiertelnego potrzebna jest rze­czywista chęć uczynienia dużego zła, ze świadomością, że sprze­ciwia się to Bogu i niszczy dobro obecne we mnie czy w drugim człowieku. Wydaje się, że można bez takiego grzechu przeżyć, oczywiście nie z ludzkiej mocy, ale ze współpracy z łaską Boga. Tym właśnie jest owo "trwanie w Nim", o którym pisał święty Jan.

Ale są jeszcze grzechy lekkie, powszednie, które "przytrafiają się" nam codziennie. Czy da się bez nich żyć? Obawiam się, że nie. Przynależą do ludzkiej natury. Mówiąc o nich, Katechizm cytuje - oczywiście! - świętego Augustyna: "Jak długo bowiem chodzi człowiek w ciele, nie może uniknąć wszystkich grzechów, nawet lekkich". Nie znaczy to jednak, że wszystkie one są nie do uniknięcia.