Joanna d'Arc - święta wojowniczka

Nigdy nie dowiemy się, co działo się w więzieniu i w duszy Joanny w czasie tych kilkudziesięciu ostatnich godzin maja. Przypuszczalnie wtedy dorosła do najtrudniejszego heroizmu, już nie wojskowego, a duchowego. Była teraz gotowa oddać życie za prawdę.

Oświadczyła, iż za sprawą głosów świętych męczenniczek pojęła, że Bogu, który zlecił jej misję, nie podoba się, iż dla ratowania życia zgodziła się podpisać nieprawdziwe przyznanie. (Na marginesie protokołu skryba dodał Responsio mortifera, co oznaczało wypowiedź zasługującą na karę śmierci.) Zapytana, dlaczego założyła męskie ubranie, Joanna odrzekła, że zrobiła to, bowiem skoro więziona jest przez mężczyzn, jest to bardziej stosowne. (Już wcześniej broniła swojego męskiego ubrania, mówiąc, że ten przyodziewek "nie obciąża jej duszy i noszenie go nie sprzeciwia się Kościołowi".) Dodała też, że to jej sędziowie nie dotrzymali danego słowa - nie zdjęto jej kajdan, nie pozwolono uczestniczyć we mszy i przyjąć Ciała Pańskiego.

Cauchon nie tracił już czasu. Natychmiast rozpoczął trzeci etap - proces o niepoprawność, recydywę. 28 maja zwołał trybunał na dzień następny. Powiadomił zgromadzenie o zajściach ostatnich dni, o złamaniu przez Joannę obietnicy poprawy. Zapytał zebranych o zdanie. Z czterdziestu asesorów absolutna większość, przychylając się wprawdzie do opinii, że chodzi o heretyczkę, uważała jednak, iż należałoby jeszcze raz poinformować Joannę o tym, że grozi jej kara śmierci, i wyjaśnić jej sprawę dokumentu będącego aktem skruchy. Dla Cauchona była to jednak zbędna formalność, asesorzy mieli tylko głos doradczy. Nie wchodziło w grę wracanie do mętnej sprawy dokumentu podpisanego przez oskarżoną. Jeszcze tego samego dnia powiadomiono wszystkich, że recydywistka (relapsa) zostaje oddana w ręce władzy świeckiej, by wykonano stosowny wyrok. Inkwizycja używała zwyczajowej formuły, że rekomenduje, aby z winnym "postąpiono łagodnie".

Dodajmy fakt znamienny - widoczna pobożność Joanny nie robiła na sędziach wrażenia, Joanna zresztą nigdy w swojej obronie się na nią nie powoływała. Prosiła usilnie o umożliwienie uczestnictwa we mszy i przyjęcie Komunii św. z okazji Wielkanocy. Ku wielkiemu zmartwieniu spotkała się z odmową. Sędziów niepokoiło raczej, że na wolności częściej niż było to w zwyczaju (a zwyczaj pozwalał na to tylko zaledwie kilka razy w roku) przyjmowała Komunię św. Kiedy Cauchon kazał jej publicznie zmówić Pater noster, odpowiedziała, że zrobi to, kiedy ją wyspowiada. Rozumiejąc trudność, jaka w związku z tym powstawała, puścił tę odpowiedź mimo uszu.

Dopiero w dniu egzekucji wydano zezwolenie. Badacze zwracają uwagę na tę wewnętrzną sprzeczność. Czy aby Cauchon, pozwalając heretyczce na przyjęcie Komunii św., nie popełniał świętokradztwa? A może miał raczej przekonanie o jej niewinności? Na zakłamany klimat procesu rzuca też światło szczegół z zeznań procesu rehabilitacyjnego złożonych przez dominikanów udzielających jej ostatniej kapłańskiej posługi. Zwrócili oni uwagę na nieposzanowanie zasad obrzędowych i brak rewerencji przy okazji przyniesienia Eucharystii dla skazanej tuż przed jej spaleniem na stosie.

30 maja 1431 r. na rynku w Rouen przy słupie, na którym wypisano wszystkie jej winy: "heretyczka, apostatka, recydywistka, bałwochwalczyni", Joanna, ciągle wierna swoim głosom i utrzymująca prawdziwość zleconej przez Niebo misji, z płaczem zwróciła się do wszystkich o przebaczenie, jeśli komukolwiek wyrządziła krzywdę. Wezwała obecnych księży, aby modlili się za jej duszę. W odpowiedzi na prośbę, żeby podano jej krzyż, jeden z żołnierzy szybko sklecił go z dwóch patyków wziętych ze stosu. Ucałowawszy krzyż, ukryła go na piersi pod suknią. Prosiła, by przyniesiono krucyfiks, na który mogłaby patrzeć w chwili śmierci. Podłożono ogień. Z rozdzierającym okrzykiem "Jezu" na ustach zginęła spalona żywcem. Według spisanego świadectwa uczestników tego okrutnego wydarzenia, stos ułożono tak, aby dym jej za wcześnie nie udusił. W którymś momencie niedopalone nagie ciało heretyczki pokazano tłumowi, "aby wszyscy mogli się o jej kobiecości przekonać". Inni poświadczyli, że kiedy wydobyto z popiołów zwęglone szczątki ofiary i próbowano spalić jej nietknięte serce, ogień się go nie imał. Prochy usunięto. Nie chciano, aby po Joannie został najmniejszy ślad.

Joanna stała się ofiarą nie tylko biskupa Cauchona i stosu w Rouen. Za życia wielokrotnie ją obrażano; wiadomo od świadków, jak bolało ją to, że Anglicy znieważali ją, nazywając ladacznicą, wszetecznicą Armaniaków. Marina Warner stwierdza, że ludzie składający zeznania na temat procesu w Rouen dają świadectwo, iż w okresie, kiedy Joanna przyznała się do winy, a jeszcze owego przyznania nie cofnęła, była więc w najgorszym stanie ducha, obchodzono się z nią szczególnie brutalnie, próbowano zgwałcić. Zweryfikowanie tych zeznań nie jest możliwe, wydaje się jednak prawdopodobne, że na wszelkie sposoby starano się zniszczyć jej moralny autorytet. W środowisku angielskim sfabrykowano też pogłoskę, że sama Joanna przyznała się do utraty dziewictwa, a nawet do brzemienności. Motyw ten przewija się w I części dramatu Henryk VI, przypisywanego Szekspirowi. Bywali też Francuzi, którzy wymyślali jej kochanków, co przeciwnicy tych teorii kwitowali ze wzgardą jako niegodny wpływ zamorskich wrogów. Krążyły pogłoski, że Joanna nie zginęła na stosie, lecz uciekła czy została ocalona. Claude des Armoises między 1436 a 1440 r. podawała się za Joannę i - zwłaszcza w Orleanie - odbierała hołdy na poczet dawnej chwały bohaterki. Podobne wypadki tożsamości skradzionych przez przedsiębiorczych oszustów niepozbawionych znajomości psychologii i aktorstwa nie należały w historii do rzadkości.

Wymysły snute na jej temat nigdy nie ustały. Aurę cudowności wykorzystywała najpierw ludowa legenda, potem pseudonaukowe spekulacje. Na początku XIX w. powstała teoria autorstwa Pierre'a Caze, że Joanna była nieprawym dzieckiem Izabeli Bawarskiej i brata królewskiego Ludwika Orleańskiego, oddanym w niemowlęctwie wieśniakom z Domremy. Czyniłoby to z niej przyrodnią siostrę Karola VII. Tylko w tym przypadku wszystkie złożone przez nią zeznania byłyby kłamstwem.

[...]

Przez wiele stuleci Dziewica Orleańska żyła w świadomości Francuzów jako bohaterka narodowa. Szczególnie bliska stała się przedstawicielom romantyzmu.