Klauzula sumienia – prawo, które stawia granice

Klauzula sumienia od lat pozostaje jednym z najbardziej spornych zagadnień na styku prawa, medycyny i etyki. Dla jednych jest niezbędną gwarancją wolności sumienia, dla innych – przeszkodą w dostępie do świadczeń zdrowotnych. W obliczu nowych regulacji, kar finansowych i głośnych spraw sądowych pytanie o jej zakres, sens i przyszłość powraca ze zdwojoną siłą. W tej serii przyglądamy się, jak klauzula sumienia funkcjonuje w Polsce i na świecie, jakie budzi kontrowersje oraz jakie konsekwencje niesie dla lekarzy, pacjentów i państwa.

• Klauzula sumienia – czym jest i z czego wynika
• Klauzula sumienia w krajach UE i USA – modele i różnice
• Stan prawny w Polsce i główne punkty sporu
• Klauzula sumienia a dostęp do świadczeń medycznych
• Nowe regulacje aborcyjne i ich skutki dla szpitali
• Protesty społeczne i głos organizacji obywatelskich
• Opinie konstytucjonalistów i spór o niekonstytucyjność przepisów
• Przypadki lekarzy ukaranych za sprzeciw sumienia
• Czy klauzula sumienia wymaga redefinicji?

Klauzula sumienia w krajach UE i USA

Wiadomości ze świata

Klauzula sumienia w krajach UE i USA
Klauzula sumienia – prawo osób wykonujących zawody medyczne do odmowy wykonania świadczeń niezgodnych z ich sumieniem – funkcjonuje w większości państw UE i USA, choć jej forma jest różna. Jej źródła sięgają wolności sumienia i wyznania, gwarantowanej między innymi przez Karę Praw Podstawowych UE oraz międzynarodowe akty jak Konwencja o Ochronie Praw Człowieka. W UE szczegółowe regulacje są krajowe: we Francji prawo obejmuje między innymi aborcję i sterylizację, w Hiszpanii sprzeciw sumienia wobec przerwania ciąży przewiduje ustawa o zdrowiu reprodukcyjnym, a w Niemczech prawo do odmowy dotyczy udziału w aborcji i procedur na embrionach. Na Słowacji klauzula sumienia także obowiązuje, z obowiązkiem informowania pracodawcy i pacjenta. W USA prawo sumienia było przedmiotem debat i orzeczeń dotyczących między innymi obowiązków ubezpieczeń zdrowotnych wobec pracodawców, podkreślając znaczenie ochrony sumienia także w kontekście praw pracowniczych.

Klauzula sumienia: stan prawny i kontrowersje
Klauzula sumienia w polskim prawie wynika z wolności sumienia, uznawanej za fundamentalne prawo człowieka. Pozwala medykom odmówić wykonania świadczeń niezgodnych z ich sumieniem, na przykład aborcji czy działań w procedurach in vitro. W polskim systemie prawnym prawo to dotyczy lekarzy, pielęgniarek i położnych, ale nie farmaceutów, i jest ograniczone sytuacjami, gdy zwłoka w udzieleniu pomocy zagraża życiu lub zdrowiu pacjenta. Medyk powołujący się na klauzulę musi uzasadnić to i wskazać alternatywne możliwości uzyskania świadczenia. Klauzula budzi kontrowersje – spór dotyczy między innymi tego, czy jest prawem fundamentalnym czy wyjątkiem, kogo powinna obejmować, czy obejmuje tylko działania bezpośrednie oraz czy obowiązek wskazania innego wykonawcy nie niweczy jej sensu. Krytycy argumentują, że nadmierne ograniczenia mogą prowadzić do naruszenia wolności sumienia, zwolennicy – że prawo musi chronić dostęp pacjentów do usług medycznych.

Aborcja na życzenie w polskich szpitalach: nowa regulacja i jej konsekwencje. Protest Fundacji Grupa Proelio

Świat

Aborcja na życzenie w polskich szpitalach: nowa regulacja i jej konsekwencje. Protest Fundacji Grupa Proelio
Weszło w życie rozporządzenie Minister Zdrowia Izabeli Leszczyny, które nakłada na wszystkie szpitale współpracujące z NFZ obowiązek wykonywania aborcji, pod groźbą kar finansowych i zerwania kontraktu. NFZ już ukarał Pabianickie Centrum Medyczne kwotą 550 tysięcy złotych za odmowę wykonania zabiegu. Fundacja Grupa Proelio protestuje przeciwko temu rozwiązaniu, ostrzegając, że przepisy wymuszają „aborcję na życzenie” pod pretekstem rzekomego zagrożenia zdrowia psychicznego matki i łamią sumienia dyrektorów oraz personelu medycznego. Organizacja apeluje do prezydenta i posłów o skierowanie rozporządzenia do Trybunału Konstytucyjnego, wskazując, że narusza ono wolność sumienia zagwarantowaną w Konstytucji, i zebrała już 24 tysiące podpisów pod apelem sprzeciwu.

Prof. Zoll: Przepis zawierający klauzulę sumienia ogranicza wolność
Autor uważa, że obowiązujące przepisy o klauzuli sumienia w polskim prawie ograniczają wolność pracownika ochrony zdrowia i prawo do działania zgodnie z własnym sumieniem. Podczas konferencji „Polska, Europa: o miejsce dla klauzuli sumienia” w Krakowie konstytucjonalista podkreślił, że zapisy w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty oraz w ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej są niedostatecznie precyzyjne, co może czynić je niekonstytucyjnymi. Problemem jest między innymi obowiązek lekarza wskazania innego specjalisty lub placówki, gdy odmawia wykonania świadczenia z powodu przekonań, co – zdaniem Zolla – zmusza go do współdziałania w czynach sprzecznych z sumieniem. Profesor Zoll wspomniał też o konfliktach sumienia w innych obszarach medycyny, takich jak pozaustrojowe zapłodnienie czy wystawianie recept na środki antykoncepcyjne. Naczelna Rada Lekarska zaskarżyła przepisy do Trybunału Konstytucyjnego.

Została zwolniona z pracy za stosowanie klauzuli sumienia. Nagrodzono jej czyn

Świat

Została zwolniona z pracy za stosowanie klauzuli sumienia. Nagrodzono jej czyn
Doktor Katarzyna Jachimowicz została zwolniona z pracy w Norwegii za powoływanie się na klauzulę sumienia, czyli odmowę wystawiania skierowań na aborcję i środki wczesnoporonne z powodu przekonań moralnych. Pomimo utraty zatrudnienia zdecydowała się walczyć o swoje prawa i nie zrezygnowała z dochodzenia sprawiedliwości prawnej. Jej postawa została dostrzeżona i uhonorowana – otrzymała nagrodę „Totus Tuus” w kategorii „Promocja godności człowieka” jako wyraz uznania dla wszystkich, którzy doświadczyli podobnych trudności z powodu sumienia. Jachimowicz podkreśliła, że nagroda jest także docenieniem tych, którzy stracili pracę albo mieli problemy w pracy z powodu stosowania klauzuli sumienia.