Przepis na ciastka metodą poznawania Biblii

Proponuję katechetom, by w przekazywaniu uczniom treści biblijnych posłużyli się zajęciami polegającymi na wspólnym wypieku ciastek. Znane dziś we wspólnotach żydowskich ciastka o nazwie "uszy Hamana" mogą być punktem wyjścia do zapoznania uczniów z historią Estery, w której niejaki Haman, czarny charakter, zostaje zdemaskowany przez wierną swojemu narodowi, żydowską żonę perskiego króla.

W pierwszych miesiącach każdego roku Żydzi obchodzą święto Purim. Według kalendarza żydowskiego wypada ono 14 i 15 dnia miesiąca Adar. Upamiętnia ono ocalenie narodu wybranego z zagłady, jaką chciał mu zgotować Haman - dostojnik z dworu króla perskiego Artakserksesa. Historia, którą nauczyciel opowie uczniom przy degustacji ciastek "uszy Hamana" została opisana w Księdze Estery. Tytułowa bohaterka wraz z mężem bożym o imieniu Mardocheusz, jej stryjem, odgrywają w tej opowieści główną rolę.

Główne postaci

Haman - wpływowy dostojnik z dworu króla Artakserksesa chcący zgładzić Żydów.

Estera - żona króla Artakserksesa. Żydówka która zdemaskowała niecne zamiary Hamana.

Mardocheusz - stryjeczny brat i opiekun Estery pracujący na dworze perskim, wierny Bogu.

Król Artakserkses (zwany także Aswerusem, Ahaszweroszem lub Kserksesem) - król Persji utożsamiany z Kserksesem I (486-465 przed Chrystusem).

Krótki opis historii

Gdy Estera stanęła przed królem, "pozyskała sobie u niego życzliwość i względy nad wszystkie inne dziewice" (Est 2,17) i została jego żoną. W tym czasie król obdarzył najwyższą godnością w państwie jednego z książąt o imieniu Haman. Wszyscy oddawali mu pokłon z wyjątkiem Mardocheusza. Haman nie mógł się z tym pogodzić i dowiedziawszy się, że Mardocheusz jest Żydem, szukał sposobności, aby wytępić Żydów w całym królestwie. Uzyskawszy od króla pozwolenie na wydanie dekretu o zagładzie wszystkich Żydów, polecił rozesłać swoje pismo z królewską pieczęcią nakazujące wytępienie wszystkich rodaków Mardocheusza i skonfiskowanie ich majątku. Miało się to dokonać, według rzuconych wcześniej losów, dnia 13 w miesiącu Addar. Oto fragmenty dekretu:

Wielki Król Artakserkses pisze do książąt i władców stu dwudziestu siedmiu państw, od Indii aż po Etiopię. (…) … wmieszał się pomiędzy inne szczepy całego świata pewien naród wrogo [do pozostałych] usposobiony, który przez swoje prawa sprzeciwia się wszystkim narodom i stale lekceważy zarządzenia królów, tak iż stanowi przeszkodę w rządach nienagannie sprawowanych przez nas nad całością. Przekonawszy się, że jedynie ten naród pozostaje ze wszystkimi w stałej niezgodzie, że trzyma się osobno na skutek swych praw (…) rozkazaliśmy (…) aby wszyscy ci wraz z żonami i dziećmi wyginęli doszczętnie od miecza przeciwników, bez żadnej litości i oszczędzania, czternastego dnia dwunastego miesiąca Adar, roku bieżącego (Est 3,13a.13d-f).

Gdy o wszystkim dowiedział się Mardocheusz, rozdarł szaty, przyodział wór pokutny, posypał głowę popiołem i głośno lamentował w samym środku miasta (por. Est 4,1). Wszędzie dokąd dotarł dekret, Żydzi zaczęli pościć i wołać do Boga o litość. Gdy dowiedziała się o tym Estera, o której żydowskim pochodzeniu król nic nie wiedział, ubrała się w żałobną suknię i błagała Boga, aby nastawił do niej życzliwie męża i władcę. Po trzech dniach stanęła przed królem i przekonała go, aby wystawił ucztę i zaprosił na nią Hamana wraz z jego żoną. Zdemaskowany na uczcie Haman, zawisł na drzewie przygotowanym dla Mardocheusza, a król dał Mardocheuszowi najwyższą godność w kraju i swój sygnet, aby posłużył się nim wysyłając w imieniu króla kolejne pismo do całego ludu.

… stwierdzamy, że Żydzi wydani na zagładę przez tego po trzykroć zbrodniczego człowieka nie są złoczyńcami, lecz rządzą się najbardziej sprawiedliwymi prawami, i że są synami najwyższego, żywego Boga, który dobrze kierując zarówno nami, jak też i naszymi przodkami, królestwo nasze najlepiej utwierdza. Dobrze więc zrobicie, jeśli nie będziecie zważać na listy nadesłane przez Hamana, syna Hammedaty, który za to, że się tego dopuścił, zawisł na drzewie (…). A odpis tego listu wystawcie wszędzie na widok publiczny, pozwalając Żydom jawnie posługiwać się ich własnymi prawami. Dopomóżcie im, aby tych, którzy ich napadną w chwili ucisku, trzynastego dnia dwunastego miesiąca Adar, mogli odeprzeć w tym samym dniu. Ten bowiem dzień wszechwładny Bóg, zamiast na zagładę ludu wybranego, przeznaczył na jego wesele (Est 8,12p-t).

Teraz Żydzi rzucili się na swoich wrogów i wymordowali setki ludzi. Powiesili także na drzewie dziesięciu synów Hamana. Następnego dnia, 14 Addar, odpoczęli i urządzili ucztę.

Mardocheusz opisał te wydarzenia i rozesłał listy do wszystkich Żydów, którzy byli we wszystkich państwach króla Aswerusa [Kserksesa], blisko i daleko, aby im wydać polecenie, że mają obchodzić jako święto dzień czternasty w miesiącu Adar i piętnasty w nim - rokrocznie - jako dni, w których Żydzi uwolnili się od nieprzyjaciół, i miesiąc, w którym smutek obrócił się im w radość, a żałoba w wesele, aby obchodzili je jako dni ucztowania i radości oraz wzajemnego posyłania sobie darów z żywności, przyjaciołom, i darów z żywności - ubogim. (Est 9,20-22).

Znaczenie asyryjskiego słowa "purim", którym nazwano święto upamiętniające dokonania Estery i Mardocheusza, tłumaczy się najczęściej jako "losy", gdyż według Księgi Estery rzucono losy, aby wybrać dzień na zagładę Żydów (por. Est 3,7; 9,26).

Radosne świętowanie ocalenia

Żydowskie święto upamiętniające tę historię rozpoczyna się w przeddzień głównych uroczystości dniem postu i lamentu. Wieczorem zapala się w domu świece i wszyscy udają się do synagogi na nabożeństwo. Kolejne dwa dni są bardzo radosne. W synagodze czyta się Księgę Estery a w domu ucztuje. I choć nie ma zakazu pracy, wszyscy odpoczywają i bawią się wypijając więcej alkoholu niż w jakiekolwiek inne święto. W tym czasie organizuje się bale charytatywne i przyjęcia dobroczynne. Ludzie składają sobie życzenia i obdarowują się prezentami (por. Est 9,22). Najbardziej powszechnym prezentem są dwie butelki alkoholu oznaczające podwójne błogosławieństwo lub jak podają inni - jedna butelka ma symbolizować przekleństwo Hamana a druga błogosławieństwo Mardocheusza. Święto ma zdecydowanie charakter świecki i trwa przez dwa dni.

W synagodze, podczas nabożeństwa, nie czyta się fragmenty Księgi Estery. Przygotowany tekst składa się na pół tak, aby przypominała dwa listy: jeden zawierający dekret o zagładzie Żydów, drugi odwołujący ten dekret oraz skazujący na śmierć Hamana i jego rodzinę. Czytający potrząsa tekstem, aby zwrócić uwagę zebranych na jego szczególną, symboliczną formę. Najbardziej uroczyście czyta się cztery wersety (Est 2,5; 8,15-16; 10,3) wspominające Mardocheusza jako wielkiego w oczach Żydów i zatroskanego o szczęście swojego narodu. Natomiast fragment wymieniający imiona dziesięciu synów Hamana (Est 9,7-10) czytany jest jednym tchem podczas, gdy wszyscy zebrani w synagodze tupią i hałasują, wprawiają w ruch drewniane kołatki, aby zagłuszyć czytającego. Ma to przypomnieć wszystkim, że Haman oraz jego potomstwo, zostali zniszczeni w jednym momencie. Ponadto dzieci, które na tę uroczystość przynoszą po dwa kamyki z wypisanym na nich imieniem Hamana, pocierają kamykiem o kamyk tak, aby zetrzeć z nich imię znienawidzonego dostojnika.

Odbywające się w synagodze świętowanie, opisane powyżej, może nauczyciel przenieść do sali lekcyjnej przygotowując wcześniej wydrukowane na dwóch połączonych ze sobą kartkach formatu A4 fragmenty tekstu Księgi Estery (Est 2,5; 8,15-16; 10,3 oraz Est 9,7-10). Uczniowie mogą przygotować kamyki z wypisanym na nich imieniem Hamana i uderzaniem kamyka o kamyk próbować zagłuszyć wyczytywane imię Hamana oraz czytane jednym tchem imiona jego synów.

Po powrocie z synagogi wszyscy zasiadają do uczty, a wśród szczególnych potraw podaje się trójkątne, złocistobrązowe ciastka o nazwie Hamantaszen - kieszeń Hamana.

Wcześniejsze przygotowanie zajęć czyli pieczenie ciastek

Nauczyciel przygotowuje uczniów do lekcji zadając jako pracę domową upieczenie kilkunastu ciastek. Mogą je także przygotować na innych lekcjach o ile mają w programie zajęcia kulinarne. Poniżej podaję przepis na ten kuriozalny deser, który w nazwie zachował imię, które według Żydów miało być starte z powierzchni ziemi, zapomniane na zawsze a nie ze smakiem schrupane.

Składniki

Ciasto:

4 szklanki mąki (może być ½ szkl. więcej)

4 jajka

¾ szklanki cukru

1 kostka margaryny

1 łyżka stołowa soku z pomarańczy

1 łyżeczka aromatu waniliowego

2 łyżeczki proszku do pieczenia

szczypta soli

Nadzienie:

Masa makowa - 800-900 g /może być mak w puszce firmy Helio/lub 1  kg powideł dobrze wysmażonych.

Rozgrzać piekarnik do 180 stopni?

Natłuścić blachę  do pieczenia.

Przepis

Wszystkie składniki na ciasto umieścić w dużej misce, wymieszać dokładnie. Można dodać nieco więcej lub mniej soku pomarańczowego i soli - w zależności od smaku i konsystencji ciasta. Podzielić ciasto na cztery równe części.

Rozwałkować każdą  część na grubość ok. 3 mm. Wyciąć krążki o średnicy ok. 7-9 cm. Umieścić trochę nadzienia (ok. 1/2-1/3 łyżeczki) na środku krążka. Uformować trójkątny kształt unosząc brzegi krążka i zakrywając nadzienie. Umieścić ciastka na przygotowanej blasze. Piec ok. 20 min. w temp. 180 stopni.

Propozycja przebiegu zajęć

Najlepiej zacząć od degustacji ciastek a następnie opowiedzieć historię, do której nawiązuje ich nazwa (jak wyżej: krótki opis historii) oraz umiejscowić ją w czasie. Można również dodać, że "kieszenie Hamana" symbolizują chciwość tego przewrotnego dostojnika. Natomiast inna nazwa - "uszy Hamana" - może wskazywać na przebiegłe donoszenie królowi o niesubordynacji Mardocheusza oraz złym nastawieniu Żydów do Króla, a także na pychę Hamana lub po prostu na kształt ciastek.

Następnie nauczyciel zaprasza uczniów do improwizacji części uroczystości odbywających się w synagodze. Jeden z uczniów czyta fragmenty Księgi Estery a inni próbują zagłuszyć wymawiane przez lektora imię Hamana (ważne, by wszyscy uczniowie mieli przed sobą tekst, by we właściwym czasie uderzać kamieniem o kamień).

Zajęcia kończymy quizem sprawdzającym, czy uczniowie zapamiętali kim byli i jaką rolę odegrali w poznanej historii: Haman, Estera, Mardocheusz, król Kserkses).

Polecana literatura:

Ks. Bogdan W. Matysiak, "Święto purím znakiem ocalenia ludu YHWH", Studia Gdańskie XVIII-XIX (2005-2006), s. 15-23. Artykuł dostępny na stronie: http://www.studiagdanskie.diecezja.gda.pl/pdf/sg_xviii-xix.pdf

Paweł Śpiewak, "Purim i Księga Estery": http://tygodnik.onet.pl/0,60,41881,purim_iksiega_estery,artykul.html z dn. 23.02.2010