Co kryje się za lękiem?

Lęk jest uczuciem elementarnym, znanym człowiekowi od początku jego istnienia. Można by więc pomyśleć, że ma on jakiś sens bądź określony cel. Spróbujmy się nad tym zastanowić.

Wyobraźmy sobie człowieka prehistorycznego, stającego nagle twarzą w twarz z dzikim zwierzęciem. Ma on dwie możliwości: ucieknie albo podejmie walkę. W obydwu przypadkach potrzebuje jednej rzeczy: energii. Musi jednak błyskawicznie móc nią dysponować, bo inaczej sprawa może przybrać bardzo niekorzystny dla niego obrót.

W jaki sposób można zdobyć natychmiastowy dostęp do tej energii? Ciało ludzkie posiada taką możliwość: to lęk! Ten lęk jest konieczny. Gdyby go nie było, nasz prehistoryczny człowiek, prawdopodobnie reagując zbyt wolno, padłby ofiarą drapieżnika.

Wszyscy znamy "młodszą siostrę strachu": tremę. W tym przypadku doskonale uwidacznia się pierwotny sposób działania lęku. Wyobraźcie sobie, że skrzypek, który ma zagrać w trakcie koncertu partie solowe, jest odprężony i w świetnym humorze. W tymże nastroju wychodzi przed publiczność i zaczyna grać koncert skrzypcowy Beethovena. Ciekawe, co byśmy usłyszeli?

A teraz wyobraźcie sobie tego samego solistę, który ma "właściwą" tremę ("właściwy" lęk!). Jest on zmotywowany i napięty oraz skoncentrowany "aż po czubki palców". Z najwyższą uwagą czeka na swoje wejście i zaczyna grać. Jaką muzykę usłyszymy teraz? Które z obu wykonań będzie bardziej przypominało Beethovena?

Widzimy więc, że lęk dostarcza energii niezbędnej do naszych osiągnięć, również w niewielkiej skali zwykłej tremy. Historia z muzykiem odnosi się również do innych zawodów - np. mówców, aktorów - a także do każdego z nas w sytuacjach, w których musimy się czymś wykazać i na czymś skoncentrować. Na przykład podczas prowadzenia samochodu.

Lęk dostarcza nam energii. Lęk umożliwia nam zmierzenie się z różnymi życiowymi zadaniami, np. skuteczne rozprawienie się z grożącym niebezpieczeństwem, osiągnięcie wyższego stopnia koncentracji i uzyskanie lepszych wyników.

Ale nie koniec na tym. Każdy z nas ma swoje wewnętrzne wzorce myślenia i zachowania, które często działają jak hamulec i utrudniają nam życie. Do naszych zadań życiowych należy rozpoznanie tych wewnętrznych blokad i rozprawienie się z nimi. Łatwo to powiedzieć. Już samo ich odnalezienie to bardzo trudne zadanie. Trzeba ich bowiem szukać w podświadomości.

I znowu z pomocą przyjdzie nam lęk. Lęk może pomóc nam rozpoznać własne wewnętrzne wzorce, co z kolei stanowi warunek rozpoczęcia procesu ich likwidacji.

Lęk może być Waszym przyjacielem - pomoże Wam dotrzeć do własnych, głęboko ukrytych zahamowań i wzorców zachowań.

To lęk nakierowuje Was na zadania życiowe i jeśli sobie z nimi poradzicie, będziecie mogli żyć pełniej i radośniej. Mogę więc zmienić znane już Wam zdanie: "Cierpienie jest jak pragnienie; a ono prowadzi do wody", w zdanie: Lęk jest jak pragnienie. Tylko wtedy, gdy pragniesz, szukasz wody.

Dlaczego macie się bać czegoś, co prowadzi was w dobrym kierunku?

Posłużę się krótkim przykładem. Był człowiek, który bał się dnia dzisiejszego i jutra. Podczas rozmów terapeutycznych wyszło na jaw, co kryje się za tymi lękami. Był to lęk, że nie sprosta oczekiwaniom innych ludzi, a ci się od niego odwrócą. To zaś oznaczałoby dla niego kompletną katastrofę. Zdawał sobie sprawę, że żyje jakby na gałęzi drzewa, którą inni ludzie podtrzymują, i kiedy tylko wyobrażał sobie, że mógłby utracić tę podstawę swojego życia, wpadał w prawdziwe przerażenie. Jego lęk wskazał mu jednocześnie zadanie i drogę: zaczął pracować nad uniezależnieniem się od innych i zbudowaniem sobie własnej gałęzi, która stanie się jego podstawą życiową. Zaczął podejmować własne decyzje i wyzwalać się z zależności. Powoli doprowadziło to do znacznej poprawy nastroju. To lęk pokazał mu właściwą drogę.

Mógłbym przytaczać wiele takich przykładów. Spróbujcie zastanowić się nad tym, co chce wam powiedzieć Wasz własny lęk. Pamiętajcie o słowach:
Otwórz drzwi, których najbardziej się obawiasz - za nimi czeka koniec twojego lęku.

Na początku nie będzie to z pewnością takie proste i trzeba będzie poświęcić temu sporo czasu i wysiłku. Jednak lęk zadba o konieczną presję wewnętrzną i niezbędną energię (stąd też wzięło się pojęcie: akt desperacji).
W jaki sposób dochodzi do przygotowania tej energii? Dbają o to dwa systemy. Najłatwiej widać to na najprostszym z możliwych przykładów: lęku przed zagrożeniem zewnętrznym.

Pierwszy z tych systemów to wegetatywny układ nerwowy, działający podświadomie. Nie możemy oddziaływać na niego bezpośrednio. Układ ten jest odpowiedzialny za takie procesy fizjologiczne, jak ciśnienie krwi, tętno, ukrwienie, przewód pokarmowy etc. Lęk uruchamia tylko odpowiednie impulsy - to za jego sprawą ciśnienie nagle rośnie, a tętno przyspiesza, powodując lepsze dotlenienie całego organizmu. Wtedy też mięśnie mogą lepiej pracować.

Drugi z układów to układ hormonalny. Lęk powoduje natychmiastowe uwolnienie określonych hormonów, przechowywanych przez organizm na taką właśnie okazję. Najbardziej znanym z tych hormonów jest adrenalina, dostarczająca organizmowi więcej energii.

Istnieje zatem dużo odczuwalnych (np. przyspieszenie tętna) bądź też nieodczuwalnych (np. podniesienie poziomu cukru w organizmie) procesów uruchamianych przez lęk i niezbędnych do tego, aby organizm mógł się uporać z czekającym go zadaniem.

Tak naprawdę lęk jest reakcją niezbędną do życia, reakcją, na którą jesteśmy skazani i która spełnia wobec nas funkcję ochronną. Trzeba to sobie tylko uświadomić! Lęk jest zatem, od momentu swego zaistnienia, czymś naturalnym i normalnym. Patrząc z tej perspektywy, nie ma się więc czego bać.

Lęk jest naturalną i konieczną reakcją organizmu, która pozwala nam wytworzyć energię niezbędną w sytuacjach zagrożenia.

Nasuwa się jednak pytanie: jeśli lęk jest czymś tak normalnym i ważnym, dlaczego wielu ludzi tak bardzo cierpi z jego powodu i nie jest w stanie normalnie żyć? Dlaczego przeważnie mamy do czynienia z czymś zupełnie odwrotnym, tzn. dlaczego lęk zdaje się nas blokować i wręcz uniemożliwiać sensowne postępowanie w trudnych sytuacjach? Dlaczego ludzie ponoszą często ogromne konsekwencje swego lęku wraz ze wszelkimi niepożądanymi symptomami?

Najwyraźniej dochodzi tu do znacznego podwyższenia poziomu lęku "naturalnego", przybierającego łatwo rozpoznawalną postać. Powstaje wrażenie lęku "chorobliwego" lub "wyolbrzymionego", a osoba tym dotknięta nie widzi w nim już żadnej pomocy, tylko zagrożenie. Reakcją na to zagrożenie są kolejne lęki. W ten sposób powstaje "lęk przed lękiem".