Dlaczego nienawidziłem Ignacego z Loyoli

Długo nienawidziłem Ignacego z Loyoli za jego twarz obłędną i załzawioną minę, za niedyskretne nawoływanie nas do poświęceń, które rodziła w nim średniowieczna imaginacja. Nie lubiłem ni jego frazy, ni dwóch sztandarów, ni żołnierskiej przeszłości, ni przyszłości generała u papieża, ni twarzy o wąskim i skośnym czole.

Postrzegałem go jako zasępionego sztywniaka, jakich nieczęsto spotyka się w Ewangelii. Jego militaryzm brzydził mnie, podobnie jak reguły, dyscypliny, jak tysiączne fortele w korespondencji. Nie wiedziałem, jak ten sam człowiek, chcący - zgodnie z orientalną tradycją - stać się pogardzanym "szaleńcem Chrystusa", mógł w swoich listach roztrząsać za i przeciw i znosić się z możnymi. Nie był dla mnie interesujący, aż do sławnego rozeznawania, w którym widziałem prymitywną psychologię, dobrze zmajstrowaną, by sprowadzić nieskończoność, cudowną różnorodność świata i duchów do rozmiarów, które zadowalały kleryków każdej epoki, a którzy nie byli lepszą od nas fauną, choć uzurpowali sobie tytuł pasterzy. Nie rozumiałem, jak można było tak się zamknąć, polecać zamknięcie, w rachowaniu swoich niezliczonych wad i żonglowaniu sprawami Bożymi, w którym wydawało się, że znaki Boże zależą od mszy, którą się odprawia albo nie.

Gdy pisał, że "człowiek stworzony jest, by chwalić i służyć Bogu, Panu naszemu", buntowałem się na myśl o ludzkości eunuchów wznoszących swoje zwietrzałe modły do nieba w nadziei żałosnego zbawienia. Nie lubiłem społeczności, która cieszyła się ich względami, falansteru prawomyślnych otoczonego księżmi, z którego przegnano fantazję, dystans, pogodne niedowierzanie czy tę prostą przyjaźń międzyludzką, do której niedyskretny Bóg nie był zaproszony.

Asceza, do której wzywał, nie tylko nie zabijała we mnie "starego człowieka", o którym mówi święty Paweł, lecz unicestwiała człowieka godnego, odważnego, czasem nostalgicznego, właśnie niepojętego a wrażliwego na powab rzeczy; człowieka rozbawionego, przejściowego, stąpającego lekką stopą po ziemi; człowieka naprawdę pokornego, który nie uważa się za zbawionego ani nawet stworzonego na obraz Boga, a jednak pragnie upiększyć świat, po którym stąpa, sztuką czy przyjemnością rozmowy. Ignacy był dla mnie jakimś barbarzyńcą. Postrzegałem go jak Donkiszota, którego nie odkupił żaden Cervantes; później, jak Jaspers, podejrzliwie podchodziłem do pretensji pewnych ludzi uczenia innych o Bogu.

Fresk Rubensa w kościele Il Gesu w Genui przedstawia dość dokładnie to, co mnie odrzucało od tego, co znałem - albo zakładałem, że znałem - z myśli Ignacego. To ujmujące malowidło przedstawia porządek Stworzenia oraz wybranych, oddzielonych marmurową barierą. W dole schody, gnuśni i wychudzeni ludzie niosą jakąś epileptyczkę, by święty ją uzdrowił. Obok niej piękność blond o obfitych kształtach podkreślonych draperią jedwabnej fioletowej sukni podtrzymywanej przez zbłąkane dzieci; chyba przyszła prosić o zachowanie swojej fortuny. W górze święty w szatach kapłańskich, nad nim anioł uzbrojony w wiązkę rózg, symbol pokuty, kierujący wzrok nie na opętaną, lecz w niebo, otoczony akolitami, którzy z pogardą i litością patrzą na tę zgraję - święty rozkłada bezradnie ręce. Wolałbym, by nasze życie było przedstawione u poręczy tych schodów mniej surowo, a Boży przedstawiciele wmieszali się między nas.

Każdy człowiek może stać się lepszy. Kiedy? Jedni doświadczają przełomu w ciszy, a drudzy muszą "spaść z konia".

Niemłody już Inigo Loyola, rycerz i założyciel jezuitów, wchodzi na drogę przemiany, gdy kula armatnia miażdży mu nogę. Powoli odkrywa nieznane zakamarki swego wnętrza. Bo życie zaczyna się wtedy, gdy kończy się sen codzienności.

François Sureau