Strach ma wielkie oczy - jak uwolnić się od lęku

Strach ma wielkie oczy. Wiemy to od najwcześniejszych lat naszego życia. Ale czy lęk może być też czymś dobrym? Niewątpliwie tak.

Wunibald Müller przekonuje, że lęk jest dla człowieka wyzwaniem. Chroni nas w niebezpiecznych sytuacjach. Może nadawać naszemu życiu twórczą dynamikę i przyczynić się do rozwoju. Książka Müllera przedstawia lęk z wielu perspektyw: psychologicznej, medycznej, egzystencjalnej czy filozoficznej. Co ważne, podpowiada ona, jak w praktyce radzić sobie z naszymi strachami. Zachęca do sięgnięcia w głąb własnej psychiki czy do literatury. Uświadamia wreszcie moc wiary i modlitwy jako elementów przezwyciężenia lęku.

Napisana przystępnym językiem znakomita lektura nie tylko dla miłośników psychologii i życia duchowego.

Jak uwolnić się od lęku - Wunibald Müller, tłum. Urszula Poprawska

Wstęp

Odczuwanie lęku jest częścią naszej ludzkiej natury. Od początku do końca trwania ludzkiego życia lęk odgrywa w nim wielką rolę. Chroni on przed zagrożeniami, ostrzegając nas w niebezpiecznych sytuacjach. Sam może jednak stać się niebezpieczny, gdy jest wyolbrzymiony, nieproporcjonalny w stosunku do przyczyn i jeśli nie potrafimy go zintegrować z naszą psychiką. Jeżeli jednak przyjmiemy go jako wyzwanie, może nadać życiu emocjonalnemu twórczą dynamikę i przyczynić się do naszego rozwoju. Może również paraliżować i sprawić, że będziemy uciekać przed życiem. Zdarza się to wówczas, gdy rozrasta się w nas na tyle, że uniemożliwia nam normalne odnajdywanie się w świecie.

W tej publikacji chciałbym przyjrzeć się różnym aspektom lęku. Pokażę zarówno jego konstruktywne, jak i negatywne strony. Przedstawię problem lęku z perspektywy psychoterapeutycznej i duchowej.

Doświadczyć lęku tak, by doświadczenie to okazało się pozytywne, to z jednej strony nie usiłować za wszelką cenę przedwcześnie się go pozbyć, lecz próbować pytać, czego sygnałem może on być. Z drugiej strony, doświadczać lęku, to znaleźć sposoby, które pozwolą nam w odpowiedni sposób włączyć go we własne życie albo też go przezwyciężyć.

Mówiąc o przezwyciężaniu lęku, mam na myśli te sytuacje, w których lęk bardziej lub mniej intensywnie dochodzi do głosu w naszym codziennym życiu. Namawiałbym do korzystania z osiągnięć psychoterapii i doświadczenia wiary jako środków pomocnych w rozwiązywaniu tych problemów. Przedstawię zatem pokrótce różne możliwości fachowej pomocy psychoterapeutycznej i medycznej w tym względzie. Książeczka ta jednak nie może i nie powinna zastąpić szukania pomocy u specjalistów, zwłaszcza w przypadkach ciężkich zaburzeń związanych z lękiem.

I. Znaczenie lęku

Lęk jest wszędzie

Od kiedy postanowiłem napisać książkę o lęku, stałem się bardziej wyczulony na zwierzenia ludzi na temat ich własnego lęku. Pewna rehabilitantka, dowiedziawszy się, że jestem psychoterapeutą, stwierdziła, iż jest to profesja z przyszłością, gdyż dzisiaj wielu ludzi odczuwa lęk, wywołany niepewną sytuacją ekonomiczną. Mówiła o panice, która ogarnia wiele osób. Zakonnica rozważająca opuszczenie swego zgromadzenia zwierzyła mi się z lęku, który odczuwała na myśl o tym, jak taką decyzję przyjmie jej matka. Nauczyciel, który wziął urlop zdrowotny, chcąc podreperować swój stan psychiczny poprzez terapię i dodać swemu życiu barw, obawiał się, że jeśli wróci w dawne środowisko, odżyją stare konflikty. Wielki lęk wyczuwa się wszędzie, kiedy na świecie powstaje realna groźba konfliktu wojennego, którego bezpośrednie skutki zagrażają wszystkim, jak po zamachu terrorystycznym na World Trade Center w Nowym Jorku 11. września 2001 czy wiosną roku 2003 przed wybuchem wojny w Iraku.

W jednym z wywiadów udzielonych czasopismu "Die Zeit" historyk Jean Delumeau zapytany, czy istnieje takie zjawisko, jak potencjał "lęku wędrującego" - ponieważ w ostatnich czasach lęk zdaje się coraz częściej i szybciej zmieniać swą postać, raz objawiając się jako lęk przed AIDS, innym razem jako lęk przed zalewem cudzoziemców, kiedy indziej znów jako lęk przed chorobą wściekłych krów - odpowiada:

• Do tej listy można jeszcze dorzucić lęk przed krachem na giełdzie. Współczesny człowiek nie ma jasnej świadomości, co oznacza słowo «lęk». Lęk to głęboki, wewnętrzny niepokój przed zagrożeniem nieokreślonym, niekonkretnym, strach natomiast to stan mający swój konkretny powód. Ludzie boją się bezrobocia, BSE oznacza wstrząs dla zachodnioeuropejskiego rolnictwa, lecz czy jest to powód do lęku? Niedowierzam wielkim słowom. Lęk jest stałym towarzyszem ludzkości. Każdy lęk jest w ostatecznym rozrachunku lękiem przed śmiercią. Jean-Paul Sartre miał rację, mówiąc: «Kto nie odczuwa lęku, nie jest normalny». Istnieje lęk przed końcem świata przekazywany z pokolenia na pokolenie i od czasu do czasu nasilający się z powodu konkretnych wydarzeń. Myślę tu o lęku przed skażeniem jądrowym, skażeniami środowiska, przed zmianą klimatu na świecie.

Także psychoanalityk Rollo May, którego poglądy wywodzą się z nurtu tradycji filozoficznej Sørena Kierkegaarda i Paula Tillicha, dokonuje rozróżnienia pomiędzy lękiem a strachem. Podaje on taki oto przykład: lęk, który ktoś odczuwa, gdy ważna dla niego osoba przejdzie obok, nie odezwawszy się słowem, nie jest tak silny jak strach, gdy dentysta sięga po wiertło, aby rozpocząć borowanie zęba. Dręcząca myśl, że jest się lekceważonym (w pierwszym przypadku) może jednak niepokoić przez cały dzień i jeszcze odbijać się w snach, podczas gdy strach przed dentystą kończy się z chwilą opuszczenia fotela, choć w danej chwili był silniejszy.

Lęk uderza w samo sedno psychiki człowieka - w jego poczucie wartości siebie, w jego samoocenę. Strach natomiast lokuje się raczej na peryferiach naszej egzystencji. Da się go zobiektywizować, tak że dana osoba może spojrzeć na swój strach z boku. W odróżnieniu od tego nie potrafimy sobie wyobrazić naszego życia tak, by lęk znalazł się poza granicami ludzkiego odczuwania, poza naszą egzystencją. Dlatego lęk jest przyczyną poważnych cierpień objawiających się somatycznie.