Święty Marcin – patron Europy, którego dobro nie znało granic

Dzień 11 listopada w Polsce kojarzy się przede wszystkim z obchodami odzyskania niepodległości. Ale tego samego dnia Kościół wspomina jednego z najbardziej znanych świętych Europy – św. Marcina z Tours. To patron dzieci, żołnierzy, podróżnych, krawców, kowali, młynarzy, żebraków i wielu innych. W samej Polsce jego imię nosi około dwustu kościołów, a w tradycji ludowej pojawia się w ponad czterdziestu przysłowiach.

• Na świętego Marcina... czyli o patronie 11 listopada – krótkie wprowadzenie o kulcie i znaczeniu dnia
• Święty wielu zawodów i ludzkich losów – patronat, przysłowia i zwyczaje związane z jego osobą
• Od legionisty do świętego – dzieciństwo, młodość, służba w legionach
• Gest, który zmienił wszystko – legenda o płaszczu – opis słynnej sceny i jej symbolika
• Droga do biskupstwa w Tours – życie zakonne, działalność misyjna, wybór na biskupa
• Śmierć i kult św. Marcina – data śmierci, miejsca pamięci, znaczenie jego kultu w Europie
• Święty w sztuce i ikonografii – symbole, atrybuty, przedstawienia w malarstwie i rzeźbie
• Św. Marcin dziś – tradycje i pielgrzymki jego śladem – współczesne formy kultu, „Droga św. Marcina”, zwyczaje ludowe

We Francji, której jest patronem, powstała nawet idea „Drogi św. Marcina” – szlaku pielgrzymkowego łączącego miejsca związane z jego życiem. Kim więc był ten święty, którego wspomnienie od wieków inspiruje artystów i zwykłych ludzi?

Od rzymskiego legionisty do chrześcijanina
Marcin przyszedł na świat w pogańskiej rodzinie w rzymskiej prowincji Panonia, na terenie dzisiejszych Węgier. Jego ojciec był oficerem armii, dlatego chłopiec – zgodnie z tradycją wojskową – otrzymał imię Martinus, pochodzące od imienia boga wojny Marsa.
Dokładna data urodzenia nie jest pewna – historycy wskazują rok 316 lub 336.
Młody Marcin wcześnie trafił do wojska i służył w rzymskich legionach stacjonujących w Galii (dzisiejsza Francja). To właśnie z tego okresu pochodzi najbardziej znany epizod jego życia – scena z płaszczem, która na zawsze wpisała się w ikonografię chrześcijańską.

Legenda o płaszczu i spotkaniu z Chrystusem
Jak głosi przekaz, pewnego mroźnego dnia Marcin, przejeżdżając konno przez bramę miasta Amiens, zauważył zziębniętego żebraka, któremu nikt nie udzielił pomocy. Wzruszony jego losem, odciął mieczem połowę swojego płaszcza i okrył nią biedaka.
Tej samej nocy miał zobaczyć we śnie Chrystusa ubranego w jego płaszcz. Jezus zwrócił się do aniołów słowami:
„Tą szatą okrył mnie Marcin, który jeszcze jest katechumenem.”
Ten gest stał się symbolem chrześcijańskiego miłosierdzia – dzielenia się tym, co się ma, nawet z obcym człowiekiem. Scena ta inspirowała przez wieki malarzy, rzeźbiarzy i pisarzy, od średniowiecza po czasy współczesne.

Nowe życie – mnich i biskup
Marcin zetknął się z chrześcijaństwem już jako dziecko, mieszkając z rodziną w Pawii. Nie mógł jednak przyjąć chrztu, dopóki służył w wojsku. Uczynił to dopiero około 20. roku życia, po czym opuścił legiony i rozpoczął życie zakonne.
Został uczniem św. Hilarego z Poitiers, który przyjął go do swojego grona duchownych. Później Marcin prowadził życie pustelnicze i założył w 361 roku pierwszy klasztor w Galii, w Ligugé – uważany dziś za kolebkę monastycyzmu zachodniego.
W roku 371 wierni Tours niemal siłą przywiedli go do katedry, by został ich biskupem. Mimo niechęci do zaszczytów, przyjął tę funkcję i pozostał bliski ludziom prostym. Wyrzekał się bogactwa, prowadził działalność misyjną na wsiach i zakładał kolejne klasztory.

Śmierć i kult świętego
Św. Marcin zmarł 8 listopada 397 roku, a jego pogrzeb – 11 listopada – stał się świętem pełnym radości i wdzięczności za jego życie. Dlatego właśnie tego dnia obchodzimy jego wspomnienie liturgiczne.
Z czasem jego kult rozprzestrzenił się po całej Europie. W średniowieczu był jednym z najpopularniejszych świętych, patronem zarówno królów, jak i ubogich. Jego imię noszą liczne miasta, parafie i kościoły – w Polsce, Francji, Niemczech, na Węgrzech i w Czechach.

Jak rozpoznać św. Marcina?
W sztuce zachodniej przedstawiany jest najczęściej na białym koniu, w chwili, gdy dzieli się płaszczem z żebrakiem. Na Wschodzie pojawia się w szatach biskupich, z pastorałem w dłoni.

Jego atrybutami są:

• gęś – symbol święta Marcina i tradycji jesiennej,
• koń – znak jego wojskowej przeszłości,
• dzban, księga i rozcięty płaszcz – symbole miłosierdzia i nauki.

Dziedzictwo, które trwa
Święty Marcin pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych patronów Europy. W jego postaci spotykają się dwie drogi: żołnierza i mnicha, wojownika i człowieka pokoju.

Jego życie przypomina, że prawdziwa siła rodzi się z dobroci, a jeden gest współczucia może zmienić nie tylko czyjś los – ale i historię.