Obrońca Trójcy Świętej i pierwszy ekumenista – św. Hilary z Poitiers

Doktor Kościoła, zaliczany do pierwszych wyznawców, którym Kościół zaczął oddawać cześć publicznie. Na ołtarze trafił nie dlatego, że oddał życie za wiarę, choć był jej szczególnie gorliwym i wytrwałym obrońcą.  Jego orężem był intelekt – refleksja teologiczna. Ci, z którymi walczył – smoki i węże, które można zobaczyć na obrazach przedstawiających świętego Hilarego z Poitiers – to arianie. Wspominany liturgicznie 13 stycznia biskup z Poitiers nie zasłynął z głoszenia pięknych kazań dla ludu, za to szczególnie cenny jest jego wkład w zakresie rozwoju chrystologii i nauki o Trójcy Świętej.

Hilary urodził się ok. 301 roku w Pictavium, dziś francuskie Poitiers. Pochodził z zamożnej pogańskiej rodziny. Otrzymał gruntowne wykształcenie. Był retorem. Do chrztu dojrzewał, a prowadziły go ku Bogu studia nad Pismem Świętym, zwłaszcza Ewangelie św. Mateusza i św. Jana.

Imiona świętych - Hilary

Chrześcijaninem stał się jako dojrzały, żonaty i posiadający córkę mężczyzna. Dokonało się to w 345 roku. Kilka lat później został wybrany biskupem. Miał wówczas zaledwie 35 lat.
Ponieważ celibat nie był w pierwszych wiekach Kościoła powszechnie obowiązującym zwyczajem, stąd też rodzina nie przeszkadzała w wypełnianiu funkcji. Co więcej Hilary „za zgodą małżonki zaprowadził w swym domu życie klasztorne i zaczął się sposobić do stanu duchownego” (Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dni roku – Katowice/Mikołów 1937 r.). Ponadto córka Hilarego Abra została również świętą.

Zostałem ochrzczony w Ojcu, w Synu i Duchu Świętym. Obym wielbił Ciebie, nasz Ojcze, a razem z Tobą Twego Syna; obym zasłużył na Twego Ducha Świętego, który pochodzi od Ciebie przez Twego Jednorodzonego… Amen (Św. Hilary, De Trinitate, 12, 57).

Czas sprawowania przez Hilarego funkcji przełożonego wspólnoty wierzących w Poitiers przypada na moment wyjątkowo trudny dla Kościoła. Arianie, którzy negowali bóstwo Chrystusa, uważając Go tylko za doskonałe stworzenie, zyskiwali coraz więcej zwolenników.  W Beziers w 356 roku, synod nazwany przez Hilarego synodem fałszywych apostołów – zwolenników arianizmu, domagał się jego wygnania. Co też się stało. Cesarz Konstancjusz zadecydował o tym, że Hilary przez kilka lat musiał przebywać we Frygii, na terenie Azji Mniejszej.

Święcenia św. Hilarego - Richard de Montbaston et collaborateurs., P.d., via Wiki. Comm.Jak się jednak okazało Hilary nie zamilkł, a z jeszcze większym zaangażowaniem walczył z poglądami Ariusza. I nadal, choć z oddalenia, dbał o swoich wiernych. Pisał do nich listy i rozprawy teologiczne. Jego walka o Kościół w ojczyźnie zarówno w czasie wygnania, jak i po powrocie, kiedy mógł bezpośrednio „leczyć” serca wiernych z herezji sprawiła, że otrzymał przydomek Obrońcy Galii. To właśnie on doprowadził do zorganizowania synodu w Paryżu, który potępił arian i przyjął nicejski symbol wiary. Ponadto Hilary był tym, który nie tylko ochrzcił Marcina, przyszłego biskupa Tour i świętego, ale był też jego kierownikiem duchowym.

W czasie pobytu Hilarego na Wschodzie okazało się, że kara, którą na niego nałożono była okazją do zgłębiania znajomości greki, historii sporów z arianami, a także dorobku teologicznego tamtejszego Kościoła. I jak wskazywał Benedykt XVI, mówiąc o wspominanym 13 styczna świętym: „Przeciwstawiając się zawsze stanowczo radykalnym arianom, św. Hilary przejawia pojednawczego ducha wobec tych, którzy godzili się wyznać, że Syn jest podobny do Ojca co do istoty, oczywiście starając się prowadzić ich do pełni wiary…” (Benedykt XVI, Audiencja generalna, 10 października 2007). Jego działalność na rzecz porozumienia między Wschodem a Zachodem sprawiła, że obdarowano go również określeniem pierwszy ekumenista.

Trzy modlitwy dziękczynne

Biskup Hilary zmarł w 367 roku. Pozostawił po sobie ogromny i różnorodny dorobek pisarski. Są wśród nich prace o charakterze egzegetycznym, polemiczno-teologicznym czy też hymny. Szczególne miejsce zajmuje wśród nich Komentarz do Ewangelii Mateusza nie tylko dlatego, że to pierwsze dzieło Hilarego, ale ze względu na to, że jest najstarszym napisanym po łacinie i zachowanym do naszych czasów.  Ponadto pamiętać trzeba o powstałym na wygnaniu najważniejszym dziele dogmatycznym O Trójcy (De Trinitate) oraz Księdze Synodów (De synodis), a także przygotowanych pod koniec życia Traktatach o Psalmach (Tractatus super Psalmos).

Św. Hilary z Poitiers

Serwis Papieski

W ikonografii św. Hilary ukazywany jest w stroju biskupim. Atrybutami – poza wspomnianymi wcześniej wężami czy smokami – są także: księga, laska pasterska, mitra, pióro pisarskie, piorun.