Spotkanie, które nie rodzi wstydu

"Byłem nagi, a przyodzialiście Mnie" - powie Chrystus w dwudziestym piątym rozdziale Ewangelii Mateusza. My zaś mamy zwyczaj odnosić Jego słowa do siebie i do ludzi nam podobnych. Po tym, jak przeduchowiliśmy pojęcie ubóstwa, tak by odnosiło się również do nas - zapominając o tym, że w tradycji starotestamentowej ludźmi "ubogimi w duchu", to znaczy całkowicie zdającymi się na wolę Boga, byli biedni i uciśnieni w sensie jak najdosłowniej materialnym - nic już nie stało na przeszkodzie temu, by przeduchowić również pojęcia głodu, pragnienia i nagości.

By wszystkie je, idąc tropem psychologizujących kazań duszpasterzy klasy średniej, sprowadzić do poziomu metafor naszego względnego dostatku: "głodni w duchu", "spragnieni w duchu", "nadzy w duchu"… W ten sposób niepostrzeżenie zatarliśmy granicę pomiędzy sobą - bywającymi co prawda w modnych knajpach i ubierającymi się w galeriach handlowych, lecz przecież cierpiącymi niedostatek pokarmu duchowego i duchowego odzienia - a ludźmi fizycznie wyniszczonymi przez głód i zimno. Metafora ścierpi wszystko.

Jeśli sięgniemy do tekstów biblijnych, to okaże się, że doświadczeniem najczęściej towarzyszącym sytuacji nagości jest poczucie wstydu. Wstyd zaś - jak pisze Emmanuel Mounier - jest "odczuwanym przez osobę przeświadczeniem, że nie wyczerpuje się w tym, co wyraża, i że grozi jej, że ktoś mógłby to, co ona wyraża, uznać za to, czym ona jest". Zanim nasze myśli znowu powędrują ku nam samym i ku sytuacjom, w których odczuwaliśmy zażenowanie spowodowane jakimś nieprzemyślanym słowem lub spontanicznym odruchem, pomyślmy o tych, którzy muszą się wstydzić nieustannie. Których przykra dla otoczenia powierzchowność co i rusz ściąga na nich pogardliwe spojrzenia i złe słowa. Których widok kole w oczy, których zapach drażni nozdrza, których obecność w przestrzeni wspólnej jest niekończącym się aktem samooskarżenia.

Pomyślmy o ludziach najbardziej dotkniętych wieloletnią bezdomnością, którzy w przeświadczeniu innych - a bywa, że również w swoim własnym przeświadczeniu - wyczerpują się w swoich znaczonych chorobą i nałogiem twarzach, w swoich śmierdzących moczem i wymiocinami ubraniach, w swoim zrozumiałym już chyba tylko dla siebie samych bełkocie i w swoich prowokujących do linczu bluzgach.

Kiedy mówimy o chrześcijańskim obowiązku przyodziewania nagich, wyobrażamy sobie może żebraka rodem z przedstawień świętego Marcina z Tours. Rycerz nie zsiada nawet z konia i nie dotyka ubogiego. Nachyla się tylko w jego kierunku, ten zaś kieruje ku niemu swoje wdzięczne spojrzenie. Otrzymana połowa płaszcza ledwo zakrywa jego nagość. W zasadzie nie dochodzi tu do żadnego spotkania. Oto ikona miłosierdzia pomyślanego jako relacja skośna, w której role szlachetnego, zdjętego litością dobroczyńcy i pokornego, wdzięcznego za otrzymane łaski nędzarza są z góry rozdane.

Raz wyuczone, będą odgrywane również w innych scenografiach, aż do momentu, w którym nędzarz wyjdzie ze swojej roli: okaże niewdzięczność, zwymyśla swojego ofiarodawcę, sprzeda otrzymane od niego pół płaszcza, a pozyskane w ten sposób pieniądze przepije… Taki człowiek - powiedzą nadzy jedynie w duchu chrześcijanie - nie zasługuje na to, by zostać przyodzianym. Chętnie przywołaliby wtedy najpiękniejszą przypowieść Jezusa, tę o wędce i rybie, ale za nic w świecie nie mogą sobie przypomnieć, w której Ewangelii została zapisana.

Czytając esej Janusza Korczaka, zatytułowany "Prawo dziecka do szacunku", natrafiłem ostatnio na taki fragment: "Dziecko nic nie ma własnego, musi zdać sprawę z każdego otrzymanego za darmo do użytku przedmiotu. Nie wolno podrzeć, złamać, zabrudzić, nie wolno podarować, nie wolno odrzucić niechętnie. Ma przyjąć i być zadowolone. […] Za świadczenia dziecko ma ulegać, zasłużyć dobrym sprawowaniem - niech wyprosi, wyłudzi, byle nie żądało. Nic mu się nie należy, z dobrej woli dajemy. […] Przez nędzę dziecka i łaskę materialnej zależności - znieprawiony jest stosunek dorosłych do dzieci". Pozwólmy sobie, w ramach eksperymentu, na zastąpienie słowa "dziecko" słowem "ubogi", a słowa "dorosły" - słowem "bogaty".

Czy nie tego właśnie oczekujemy od nagich, których z trudem godzimy się przyodziać? Czy udzielona im pomoc nie staje się w naszych rękach narzędziem służącym do ich dyscyplinowania? Czy nie myślimy o niej jako o ponadobowiązkowym akcie dobrej woli, który powinien się spotkać z wdzięcznością, a jeśli się z nią nie spotyka, to tylko przez wzgląd na roszczeniowość obdarowanego, która zwalnia nas z moralnych obowiązków względem niego?

Przyodziać nagiego to nie tylko dać mu wierzchnie okrycie, które ochroni go przed brudem i chłodem. To również nawiązać relację, w której nie będzie się on wstydził, to znaczy wyczerpywał w swojej przykrej dla zmysłów powierzchowności. Tego jednak nie da się zrobić, jeśli nie będzie się tej powierzchowności fizycznie dotykać, dotykając tym samym - jak naucza dobry papież Franciszek - ciała samego Chrystusa.

 

• #4. Nieumiejętnych pouczać / Jak pouczać, aby wzmacniać (Monika Waluś)

  DEON.PL POLECA
  
  

• #3. Spragnionych napoić / Kropla miłości (Paweł Kęska)

• Siostra Chmielewska: Nie oceniajmy za szybko [WYWIAD]

• #2. Grzesznych upominać / Jak napominać księży? (Paweł Kozacki OP)
• #2. Grzesznych upominać / Łatwo powiedzieć (Dariusz Piórkowski SJ)
• #1. Głodnych nakarmić / Daliście mi jeść? (ks. Andrzej Draguła)
• #1. Głodnych nakarmić / Bankiet miłosierdzia (Ewa Kiedio)
• Bp Ryś o upominaniu innych
• Zróbmy (k)Rok Miłosierdzia (Zbigniew Nosowski, Piotr Żyłka)

*  *  *

(k)Rok Miłosierdzia to wspólny projekt redakcji DEON.pl i Laboratorium "Więzi". Przez siedem miesięcy będziemy się starać pomóc naszym czytelnikom w zrozumieniu, o co chodzi z kolejnymi uczynkami miłosierdzia. Każdemu z nich poświęcimy dwa teksty - bardziej teoretyczny i bardziej praktyczny. Będziemy zachęcali wszystkich i do refleksji, i do ruszenia się sprzed monitorów, by przejść od teorii do jej realizacji. W tym celu pokażemy historie ludzi, dla których życie miłosierdziem jest codziennością. Mogą być oni dla nas zawstydzającymi i motywującymi przykładami. Teksty będą publikowane w każdą środę na stronach organizatorów: DEON.pl i laboratorium.wiez.pl.